در بيان دعاهاي هر صبح و مسا
بدان كه چون صباح ابتداي روز است، براي تهيه روز آينده و استمداد توفيق از جناب مقدّس الهي در تحصيلِ سعادات دنيويّه و اخرويّه، و استعاذه از شرور اعادي ظاهره و باطنه، و طوارقِ آفات و عاهات و بليّات كه در عرض روز عروضِ آنها محتمل است، بايد به قدري از اذكار و ادعيه كه وسايل رحمت سبحاني است متوسل گردد.
و همچنين شبي را به انواع نعمتها گذارنيده، و از انواع بلايا به فضل حق تعالي نجات يافته، بايد كه از آنها غافل نباشد، و شكر برخي از آنها به عمل آورد.
و همچنين در هنگام مسا كه نزديك به شب است بايد كه براي شب تهيّه بگيرد؛ و از جناب اقدس سبحاني بر تحصيل سعادات و دفع بليّات استعانت نمايد؛ و شكر نعمت هاي نامتناهي الهي كه در عرض روز بر او وارد شده قدري به عمل آورد.
و همچنين چون ملائكه كاتبانِ اعمال، در اوّل روز و اوّل شب براي نوشتن اعمال خلايق نازل مي شوند، مناسب آنست كه در اوّلِ هر صحيفه، حمد و ثنا و دعا و استغفار بوده باشد.
و همچنين چون در اين دو وقت آثار قدرت حق تعالي زياده از اوقات ديگر ظاهر مي گردد، از تبديل ليل به نهار، و نهار به ليل، و ظلمت به ضياء، و نور به ظلمت، پس در اين دو وقت، جلالت معبود خود را به ياد آوردن، و متوجّه ثنايِ او شدن انسب است؛ لهذا در اين دو وقت، ادعيه و اذكار بسيار از رسول خدا و ائمه اطهار عليهم السلام مأثور گرديده و تحريص و ترغيبِ بي شمار بر محافظت اين دو وقت در آيات و اخبار وارد شده است؛ چنانچه حق تعالي مي فرمايد كه:
«وَ سَبِّحْ بِالعَشِيِّ وَ الإبْكارِ»(1)
يعني تنزيه كن خدا را در پسين و بامداد.
و همچنين فرموده است كه:
«وَ اذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَ خِيفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ وَ لا تَكُنْ مِنَ الْغافِلِينَ»(2)
يعني: ياد كن پروردگار خود را در خاطرِ خود با تضرّع و خوف، و كمتر از بلند گفتن از گفتار، در بامداد و پسين ها، و مباش از غافلان.
و ايضاً فرموده است كه:
«وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ لَعَلَّكَ تَرْضي»(3)
يعني: و تنزيه كن با حمد، پروردگار خود را پيش از برآمدن آفتاب، و پيش از فرورفتن آفتاب، و از ساعات شب، پس تنزيه كن پروردگار خود را در اطراف روز؛ شايد كه راضي شوي در آخرت.
و آيات در اين باب بسيار است. و از حضرت رسول صلي الله عليه وآله منقول است كه:
هر دو حافظِ اعمال كه صحيفه بنده را بالا برند و در اوّل و آخر آن صحيفه، كلام نيكي باشد حق تعالي به ملائكه مي گويد كه گواه باشيد كه من آمرزيدم براي اين بنده آنچه در ميان و اوّل و آخرِ اين صحيفه است.
و به سند معتبر از امام محمّد باقر عليه السلام منقول است كه:
شيطان - لعنه اللَّه - لشكر خود را پهن مي كند در هنگام فرو رفتن و بر آمدن آفتاب؛ پس بسيار ياد كنيد خدا را در اين دو ساعت، و پناه بريد به خدا (در اين دو ساعت) از شرّ شيطان و لشكرهاي او؛ و كودكان خود را تعويذ كنيد و پناه دهيد به خدا در اين دو ساعت، كه در اين دو ساعت شيطان غافل مي گرداند مردم را.
و در حديث ديگر فرمود كه: ملك در اوّلِ روز و اوّل شب، صحيفه اي مي آورد براي نوشتن اعمال فرزند آدم؛ پس در اوّل و آخرِ نامه، كلام خيري بگوييد كه نوشته شود تا آنچه در ميان نوشته شده، آمرزيده شود.
و به سند معتبر از حضرت اميرالمؤمنين - صلوات اللَّه عليه - منقولست كه: طلب كنيد روزي را در ما بين طلوع فجر تا طلوع آفتاب كه زودتر مي رساند روزي را به آدمي از آن كه سفر كند در زمين؛ و اين ساعتي است كه حق تعالي قسمت مي كند روزي را در ميان بندگان خود.
و از حضرت رسالت صلي الله عليه وآله منقولست كه: حق تعالي مي فرمايد كه: اي فرزند آدم ياد كن مرا بعد از صبح يك ساعت و بعد از عصر يك ساعت تا جميع مهمّات تو را كفايت كنم.
و به سند معتبر از حضرت صادق عليه السلام منقولست كه: چون آفتاب متغيّر و زرد شود در آخر روز، خدا را ياد كن، و اگر با جمعي نشسته باشي كه تو را مشغول كنند برخيز از ميان ايشان، و مشغول دعا شو.
و از حضرت رسول صلي الله عليه وآله مرويست كه: در بامداد و پسين ذكر خدا كردن بهتر است از شمشير زدن در راه خدا.
و بدان كه ظاهرِ فحاوي اخبار آنست كه: دعاهاي صبح را بايد بعد از طلوع صبح تا طلوع آفتاب خواند، و اگر بعضي را بعد از طلوع آفتاب نيز بخواند شايد بد نباشد، خصوصاً هر گاه متّصل به تعقيب باشد؛ و دعاهاي مسا اكثر نزديك به غروب آفتاب خوانده مي شود، و بعضي بعد از شام، و اكثر را شايد بعد از عصر تا شام توان خواند، و بعضي مخصوص به وقتي چندند كه در احاديث اشاره به آنها شده، خواهد شد. إنشاءاللَّه تعالي. امّا دعاها:

اوّل:
ابن بابويه به سند معتبر از حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام روايت كرده است كه: هر كه پيش از طلوع آفتاب يازده مرتبه «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد» و «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» و «آية الكرسي» بخواند خدا منع كند مال او را از آنچه ترسد.
و فرمود كه:
هر كه «قُلْ هُوَ اللَّه» و «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» پيش از طلوع آفتاب بخواند در آن روز گناهي به او نرسد، هر چند شيطان جهد كند.(4)