درباره عبادت در قطب شمال و جنوب نظرهاي مختلفي ابراز شده است; يكي از آنها را كه به واقع نزديك به نظر مي رسد، نقل مي كنيم. درباره روز طولاني يادآوري مي كنيم. در مناطقي كه خورشيد غروب نمي كند و به اصطلاح اهالي آنجا افتاب نيمه شب دارند، خورشيد در افق دايماً در گردش است و هر 24 ساعت يك بار در سرتاسر افق آنجا دور مي زند(در واقع كره زمين گردش مي كند، ولي چنين به نظر مي رسد كه خورشيد به دور آن مي گردد) اگر در يك ماهي كه آفتاب در شهرهايي مثل فنلاند غروب نمي كند در آنجا باشيم مي بينيم كه قرص كم رنگ خورشيد دايماً در كنار افق و مانند عقربه ساعت در گردش است. در اين حالت خورشيد در 24 ساعت يك دور كامل در افق مي گردد و آهسته آهسته از مشرق به جنوب و از آنجا به شمال و مجدداً به مشرق باز مي گردد.
توجّه داشته باشيم كه گرچه قرص خورشيد دائماً در كنار افق ديده مي شود، ولي فاصله آن با افق در 24 ساعت يكسان نيست و گاهي كمي اوج مي گيرد. علّت اين تغيير وضع خورشيد همان انحراف 5/23 درجه محور زمين نسبت به مدار آن است; بنابراين هنگامي كه خورشيد به آخرين نقطه اوج خود برسد نيمه روز آنجا محسوب مي گردد; چون خورشيد در اين موقع درستروي خطّ نصف النهار آنجا قرار دارد.
به عبارت روشن تر وقتي خورشيد در منطقه اي خوب بالا آمد ظهر آن جاست. به اين ترتيب هنگامي كه خورشيد كاملا پايين آمده و به حدّاقل رسيد، درست مطابق با نيمه شب آن جاست و آن آفتاب كم ارتفاع همان آفتاب نيمه شب است.
بديهي است روشني هوا در 24 ساعت در اين نقاط يكنواخت نيست، بلكه هنگامي كه خورشيد بالا مي آيد و به اصطلاح روز آن جاست، هوا كاملا روشن مي شود و هنگامي كه خورشيد پايين مي رود و به نزديكي افق مي رسد، هوا كمي تاريك و مانند بين الطوعين، مناطق ديگر كره زمين مي شود; بنابراين

ـ265ـ
ساكنان قطب شمال و جنوب نيز براي خود روز و شبي دارند، ولي نه مانند روز و شب ما.
از مطالب بالا به خوبي روشن شد كه تشخيص وقت ظهر و نيمه شب در روزهاي طولاني در قطب شمال و جنوب كاملا ساده است و همه مي تواند با نصب يك شاخص كوچك(قطعه چوب يا ميله آهني كه كاملا بر زمين عمود باشد) در زمين و با كم و زياد شدن سايه آن، ظهر و نيمه شب را تشخيص دهند; هنگامي كه سايه شاخص به حدّاقل رسيد، درست موقع ظهر و هنگامي كه به حدّاكثر رسيد، نيمه شب آن جاست.
درباره شب طولاني نيز با ستارگان مي توان ظهر و نيمه شب را تشخيص دهد; زيرا ستارگان در آن شب ها وضعي مشابه خورشيد در روزهاي طولاني دارند; يعين مرتّباً به دور افق مي گردند; گاهي اوج مي گيرند و گاهي به افق نزديك مي شوند. اگر يكي از آن ستارگان در نزديكي افق در نظر گرفته شود، از حدّاكثر ارتفاع و انخفاض آن مي توان ظهر و نيمه شب را به وقت محلّي آنجا تعيين كرد. تنها چيزي كه باقي مي ماند به دست آوردن آغاز روز(طلوع صبح) و پايان روز(غروب خورشيد) است; زيرا فرض اين است كه خورشيد در اين مدّت، طلوع و غروب ندارد. راه تشخيص آن بنابر فتواي برخي مراجع تقليد اين است كه بايد به اذان صبح و مغرب مناطقي كه شب و روز دارند و به آنجا نزديك تر است مراجعه شود.
در اين مسئله اقوال ديگري نيز هست و هر كس بايد به نظر مرجع تقليد خويش عمل كند. در اين باره مي توان به كتاب عروة الوثقي، باب روزه، فصل راه ثبوت ماه رمضان و شوّال، مسئله 10 مراجعه كرد.
 
( بخش پاسخ به سؤالات )


ـ266ـ


تبيان