مطالعه ي متون اسلامي , قرآن و احاديث پيامبر و ائمه و گفتگوهاي اصحاب و ياران آن ها نشان ميدهد , كه همواره از فلسفه ي احكام در ميان آن ها رايج بوده است وبايد چنين باشد . زيرا روش قرآن را يك روش استدلالي و منطقي آزاد مي ديدند و به خود حق مي دادند در مباحث مربوط به احكام نيز اين روش را استفاده كرده و سوال از فلسفه ي حكم كنند . اصولا اسلام , خدا را چنين معرفي مي كند , وجودي است بي نهايت از نظر علم و قدرت , و بي نياز از همه چيز و همه كس و همه ي كا ر او روي حكمت خاصي است , چه بدانيم و چه ندانيم .
پيامبر را براي تعليم و تربيت و دعوت به سوي حق و عدالت فرستاد است . چنين معرفي از خداوند ما را به سوال از فلسفه احكام و اسراري كه طبعا در زندگي و سعادت و سرنوشت ما تاكيد بسزايي دارد , تشويق مي كند . اين از يك سوء و از سوي ديگر ما مي دانيم معلومات ما هر قدر با گذشت زمان پيش برود باز هم محدود است . ما همه چيز را نمي دانيم , اگر مي دانستيم قافله ي علم و دانش بشر , فورا متوقف مي گرديد , و به پايان راه مي رسيد و اين ناداني هاي ماست كه دانشمندان بشر را به تلاش و تكاپوي دائمي براي يافتن نا يافته ها وكشف مجهولات وا مي دارد و بلكه آن چه مي دانيم قطره اي در برابر درياست . ما تنها به اندازه ي اطلاعات و به ميزان معلومات بشري در هر عصر و زمان مي توانيم فلسفه و اسرار احكام الهي را دريابيم , اما نه همه ي آنها را و اصلا با عمق و وسعت آن دستورات و محدوديت علم ما نبايد غير از اين انتظار داشته باشيم و مفهوم اين سخن اين است كه هرگز نمي توانيم اطلاعات از اين دستورات و احكام را مشروط به درك فهم فلسفه ي آنها كنيم . زيرا ؛ در اين صورت دانش خود را در سرحد دانش پرودگار آورده ايم و اين با هيچ منطقي سازگار نيست .
و اما در پاسخ سوال مطرح شده بايد گفت :
اولا : يكي از مداركي كه بدان استدلال بر شكسته خواندن نماز در مسافرت شده , آيه ي 101 سوره ي مباركه ي نساء است كه خداوند در اين آيه مي فرمايد :{ و اذا ضربتم في الارض فليس عليكم جناح ان تقصرو ا من الصلوه }يعني : و هر گاه سفر كنيد گناهي بر شما نيست كه نما ز را كوتاه كنيد ( در مورد اين آيه بحث هاي فقهي صورت گرفته كه جهت اطلاع مي توانيد به كتاب هاي «الفقه عل المذاهب الخمسه , ص 242 » «فقه القرآن راوندي, ج 1 , ص 274 , مراجعه كنيد .
ثانيا : از مفسران حقيقي قرآن كريم ( پيامبر اكرم و اهل بيتش) روايات زيادي نقل شده كه تخفيف در نمازهاي مسافر از هديه هاي خداوند است كه نبايد رد شود كه نمونه اي از آنها در زير بيان مي شود و علاوه بر آنها روايات فراوان ديگري هم داريم كه از تمام خواندن نماز مسافر در سفر با شرايطش به شدت نهي نموده اند . از آن جمله است فرمايش رسول خدا كه فرمود :{ من صلي في السفر اربعا فانا منه بري }يعني :« هر كس در سفر نمازهايش راچهار ركعتي بخواند در نزد خداوند از او بيزارم . »
در ارتباط با اين موضوع بحث بسيارتحقيقي , تحليلي جالب و جامعي در كتاب شريف ( النص و الاجتهاد ) نوشته ي مرحوم سيد شريف الدين آمده است .
هما ن طو ر كه ميدانيم در قرآن كريم هر كجا از مؤمنين نا م برده شده و كساني كه ايمان آورده اند مورد خطاب قرار گرفته اند , پس از آن , عبارت { و عملوا الصالحات )} آورده شده است . { ان الذين امنوا و عملوا الصالحات } بدون شك اين نكته نشان دهنده ي موضوع مهم الگوي عمل قرار دادن قرآن و آموخته هاي آن در تمامي مسائل زندگي است . قرآني كه ادا كردن حق آن تنها با تلاوت كردن و دور كردن آن نمي باشد . اصل تفكر و تدبر در آيات قرآن است كه اين مي تواند خود زمينه ي عمل باشد به طوري كه در روايات آمده است كه « ساعتي تفكر يك مسلمان ارزشمند تر و برتر از سال ها عبادت شمرده شده است .» حال سوال اين جاست چطور عمل كنيم؟ و چگونه قرآن را در زندگي پياده نماييم ؟ موضوع مهم و برجسته اي كه قرآن همواره به آن اشاره فرمودند است , مكارم الاخلاق و پياده كردن آن روابط اجتماعي است , چرا كه اخلاق يكي ازمباحث كهن و مهم علوم اسلامي و انساني است . زندگي شرافتمندانه و اركان خوشبختي بشر به اخلاق بستگي دارد ملتي كه از كمالات اخلاقي بهره مند نباشد مهم ترين سعادت خويش را از دست داده , محكوم است.
به نظر مكاتب اخلاقي تنها وسيله اي كه مي توان به ياري آن صفات دروني را تعديل و اصلاح كرد و ملكات نيكو را از آلودگي و رذايل نفساني پاك كرد تا نور و صفا در آن تجلي يابد در كتاب هاي اخلاقي نيز يكي از راه هاي تهذيب نفس همين تكرار عمل صالح و مكرر و پيوسته انجام دادن كارهاي شايسته عنوان كرد پس اعمال صالح و به خصوص چگونه برخورد كردن با اطرافيان يعني پدر و مادر همسر و فرزند , دوستان و اقوام و خويشان را از قرآن ياد بگيريم و به آنها عمل نماييم . و اين ياد گيري نياز به آگاهي دارد , يعني پيرامون اين مطلب جستجو كنيم كه اسلام يعني قرآن و روايات از ما چه مي خواهد؟ براي اين كار مي توان به كتب مكارم اخلاق از جمله اخلاق ناصري از مرحوم شبر و كتابهاي اخلاقي تربيتي و روان شناسي ديگر همچنين كتب خود سازي از جمله : خود سازي از خانم فريده مصطفوي و ديگر منابع ارزشمند اسلامي مراجع كرد . اما همان طور كه اشاره شد غير از تفاسير قرآني بايد به سراغ كتب روايي نيز برويم زيرا قرآن كليات است و تنها كلياتي مانند نماز و روزه و .... نمي تواند انسان سازي كند از طرف ديگر قرآن اجمالي از دستورات خداوند است . توضيحات , تفسيرات و جزئيات آن در روايات آمده است . پس همان طور كه گفته شد بايد به كتب اخلاقي , روايي و تفاسير مراجعه كرده و به وظايف خود در برابر خداوند آگاه شوي به شر طي كه به گفته ي خود قرآن { امنوا ببعض و تكفرو ا ببعض} نباشيم . اين گونه نباشد كه به طور مثال چون اكثر افراد خمس نمي دهند و يادسته اي به ولايت فقيه معتقد نيستند ما نيز پيرو آنها نباشيم :بلكه بايد بدانيم اكثريت دليل بر حقانيت نيست . حق آن چيزي است كه قرآن مي گويد : پس تمامي دستورات آن در همه ابعاد زندگي حتي درجزئي ترين اعمال و رفتار ما نيز دستور دارد ما بايد تمامي آنها را اجرا كنيم . چه آنهايي كه به نفع ماست و چه دستوراتي كه برخلاف ميل ماست وكه ظاهرا بنابه عقل ناچيز ما «متضرر »به ماست .

پاسخگوئي به سؤالات ديني آستان قدس رضوي