ائمه(ع) در حالات خود مراتب گوناگوني داشته اند نحوه حضور قلب آنان در نماز سه گونه متصور است: 1- گاهي توجه به خدا به گونه اي بوده كه هيچ چيز ديگر را متوجه نمي شدند و نمونه هاي بسياري از اين قبيل از ائمه نقل گرديده است. 2- گاه ممكن است در ضمن حضور قلب كامل، كم و بيش متوجه امور خارجي نيز بوده اند ولي بجهت عدم وظيفه نسبت به آنها عكس العمل نشان نداده اند. 3- در مواردي ضمن حضور قلب كامل، به برخي از مسائل توجه داشته و بر حسب وظيفه يا استحباب عكس العمل نشان داده اند، بدون آن كه مانع توجه آنان به خدا باشد. از اين نمونه همان اعطاي انگشتر توسط اميرالمومنين(ع) به سائل است. عرفا گويند اين مرتبه از حضور قلب كاملتر از مرتبه اول است، زيرا در اولي توجه به خداوند حجاب و مانع عالم كثرات است ولي در اين مرحله آنچنان فاني در رب و وصل به اوست كه از آن مرتبه به شهود عالم مي پردازد و به اصطلاح مرتبه لاحجاب مطلق است. حالات امامان(ع) در نماز داراي مراتب متفاوتي بوده است. بر اساس ديدگاه برخي از عارفان، حضور قلب آن حضرت در زمان اشاره به انگشتر، حضور قوي تري است؛ يعني، در مرحله اي كه تير از پاي حضرت بيرون آورده و متوجه نمي شوند، مرتبه اي است كه حضور در پيشگاه حضرت حق مانع حضور عالم شهود است. ولي در مرتبه ديگر مرتبه لاحجاب مطلق است، نه حضور غيب مانع حضور عالم شهود است و نه بالعكس. آنچه هيچ گاه در نمازهاي آنان وجود نداشته، حجاب شدن عالم شهود نسبت به عالم غيب است. به عبارت ديگر بايد دانست كه تفاوت امامان با برخي عرفا در آن است كه گروهي از عرفا وقتي در يكي از مقامات سير و سلوك هستند حضور در مقامات ديگر براي آنان به آساني ممكن نيست ولي امامان داراي آنچنان توانمندي روحي و معنوي هستند كه به آساني مي توانند دو عبادت نماز و زكات را همراه با يكديگر و بدون كاستي در حضور قلب و اخلاص انجام دهند و آنجا كه امور شخصي و مادي مطرح است، همان مقام معنوي خويش را حفظ كنند و درد جسمي، آنان را از حالت «وصال» و «مقام فناء» خارج نگرداند.

مركز فرهنگي نهاد رهبري در دانشگاه ها