پي بردن به تمام آثار و فلسفه نماز و عبادت شايد در توان بشر عادي نباشد، در آيات قرآن و از طريق پيامبر و پيشوايان ديني نيز تنها بخشي از آثار و حكمتهاي نماز و عبادت بيان شده است.

با توجه به آيات و روايات در اين زمينه، برخي از آثار و حكمتها چنين است:

1 - قرب معنوي

يكي از آثار بسيار مهم نماز قرب به خداوند است. اين اثر روح عبادت و نماز را تشكيل ميدهد و يكي از آيات قرآن هدف آفرينش انسان عبادت بيان شده است (1) كه حكايت گر بعد معنوي نماز و اهميت آن است، امام علي(ع) فرمود: الصلوة قربان لكل تقي (2)، نماز وسيله تقرب هر پرهيز كاري به خداوند است. در برخي از روايات از نماز به عنوان معراج مؤمن ياد شده كه اشاره به آثار معنوي آن ميباشد.

2 - ياد خدا و آرامش رواني

در قرآن آمده است: اقم الصلوة لذكري(3)، نماز را بر پا دار تا به ياد من باشي.

يكي از نويسندگان در تفسير اين آيه مينويسد: روح واساس و هدف و پايه و مقدمه و نتيجه و بالاخره فلسفه نماز همان ياد خدا است. همان ذكر اللَّه است كه در آيه فوق به عنوان برترين نتيجه بيان شده است(4) ذكر و ياد خداوند نقش تعيين كننده در آرامش رواني دارد. نماز به عنوان ذكر خدا به انسانهاي نماز گذار آرامش ميدهد، ألا بذكر اللَّه تطمئن القلوب(5)، آگاه باشيد ياد خدا مايه اطمينان است.

3 - عامل باز دارنده از گناه

يكي از آثار مهم نماز جلوگير از گناه است: إنّ الصلوة تنهي عن الفحشا و المنكر(6). طبيعت نماز از آن جا كه انسان را به ياد خدا نيرومندترين عامل بازدارنده يعني اعتقاد به مبدأ و معاد مياندازد، داراي اثر بازدارندگي از فحشا و منكر است. انسان كه به نماز ميايستد و تكبير ميگويد، خدا را از همه چيز بالاتر ميشمرد... بدون شك در قلب و روح چنين انساني، جنبشي به سوي حق و حركت به سوي پاكي و جهشي به سوي تقوا پيدا ميشود...(7)

4 - گناه زدايي

يكي از آثار بسيار مهم نماز گناه زدايي است. نماز وسيله شستشو از گناهان و مغفرت و آمرزش الهي است(8). پيامبر(ص) از ياران خود سؤال كرد: اگر بر در خانه يكي از شما نهري از آب صاف و پاكيزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهيد، آيا چيزي از آلودگي و كثافت در بدن او ميماند؟ در پاسخ عرض كردند،نه. حضرت فرمود: نماز درست هماننداين آب جاري است. هر زمان كه انساننماز ميخواند، گناهاني كه در ميان دو نماز انجام شده است، از بين ميرود.(9)

5 - غفلت زدايي

بزرگترين مصيبت براي رهروان راه حق آن است كه هدف آفرينش خود را فراموش كند. و غرق در زندگي مادي و لذائذ زودگذر گردند، اما نماز به حكم اين كه در فواصل مختلف در هر شبانه روز پنج بار انجام ميشود، مرتباً به انسان اخطار ميكند و هشدار ميدهد و هدف آفرينش او را خاطر نشان ميسازد... و اين نعمت بزرگي است كه انسان وسيلهاي در اختيار داشته باشد كه در هر شبانه روز چند مرتبه به او بيدار باش گويد.(10)

6 - تكبر زدايي

يكي از عوامل مهم تكبر زدايي نماز است، زيرا انسان در هر شبانه روز هفده ركعت و در هر ركعت دو بار پيشاني بر خاك در برابر خدا ميگذارد و خود را ذره كوچكي در برابر عظمت او ميبيند، از اين رو پردههاي غرور و خودخواهي را كنار ميزند. از اين رو علي(ع) بعد از بيان فلسفه عبادت، يكي از آثار نماز 1 - تكبر زدايي بيان نمود: خداوند ايمان را براي پاكسازي انسان هااز شرك واجب كرده است و نماز را براي پاكسازي از كبر(11).

7 - عامل پرورش فضائل اخلاقي

نماز روح اخلاص و خداباوري را در انسان افزايش ميدهد و نتيجه آن پرورش فضايل اخلاقي است، انسان با نماز خواندن خود را از جهان محدود ماده و چهار ديوار طبيعت بيرون ميبرد و به ملكوت آسمانها دعوت ميكند و با فرشتگان همصدا ميشود و خدا را درهمه حال حاضر و ناظر ميداند.

8 - همگرايي

علاوه بر آثار مذكور كه معمولاً آثار خودي نماز محسوب ميشودند، يكي از آثار مهم اجتماعي و سياسي نماز، همگرايي است، برگزاري نماز جمعه و جماعت، وحدت مسلمانان را به نمايش ميگذارد زيرا مسلمانان با صفوف فشرده در كنار هم قرار گرفته و با اوضاع سياسي و اجتماعي جهان آگاهي پيدا ميكنند. خطيب جمعه با بيان احكام و طرح مسايل سياسي و اجتماعي به نمازگزاران رشد سياسي ميدهد شايد به خاطر آثار مهم نماز جمعه و جماعت است كه در آموزههاي ديني به اين دو فريضه اهميت خاصي داده شده است.(12) پيامبر اسلام(ص) فرمود: خداوند نماز جمعه را بر شما واجب كرده است هر كس آن را در حيات من يا بعد از وفات من از روي استخفاف يا انكار ترك كند، خداوند او را پريشان ميكند و به كار او بركت نميدهد. بدانيد نماز او قبول نميشود، بدانيد زكات او قبول نميشود، بدانيد حج او قبول نميشود،..، تا از اين كار توبه كند...(13).

9 - نفي طاغوت و ايستاگي در مقابل ستم

انساني كه فقط خداوند را عبادت نمايد در مقابل او سر تعظيم و تسليم فرود آورد، هر چه غير خداوند است، براي او حقير و كوچك ميشود و كسي نميتواند با ظلم و ستم بر او چيره شود. و در مقابل گردنكشان و ظالمان سر تسليم فرود نميآورد و با طاغوت كنار نميآيد. خداوند اين مسئله را يكي از اهداف بعثت پيامبر(ص) دانسته است: و در ميان هر امتي، پيامبري را مبعوث كرديم تا خداوند را عبادت نماييد و از طاغوت (هر چه در مقابل خدا است) پرهيز كنيد.(14)

پي نوشتها:

1 - ذاريات(51)، آيه 56.

2 - نهج البلاغه، كلمات قصار، جمله 136، با اقتباس از: تفسير نمونه، ج 16، ص 292.

3 - طه(20)، آيه 14.

4 - تفسير نمونه، ج 16، ص 289.

5 - رعد(13)، آيه 28.

6 - عنكبوت (29)، آيه 45.

7 - تفسير نمونه، ج 16، ص 284.

8 - همان، ص 290.

9 - وسايل الشيعه، ج 3، ص 7.

10 - تفسير نمونه، ج 16، ص 290 - 291.

11 - نهج البلاغه، كلمات قصار 252.

12 - جمعه (62) آيهي 9، تفسير نمونه، ج 24، ص 125 به بعد.

13 - وسايل الشيعه، ج 5، ص 7.

14 - نحل (16)، آيه 36.



دفتر تبليغات اسلامي