با دقت در نماز و عبادات ديگر متوجه ميشويم كه در نماز از نظر اذكاري كه در آن است و از جهت حركات و افعالي كه دارد، نيز از جهت بعضي از خصوصيات مانند خواندن آن در پنج وقت از شبانه روز و... بر عبادات ديگر برتري دارد.

يكي از مفاهيم اساسي كه در نماز كاملاً مشهود است و يشتر از عبادات ديگر دارد، ذكر و ياد خدا است.

ياد خدا و ذكر اللَّه سبب نجات از بدبختي و محبوبترينِ عمل پيش خدا است و نماز مهمترين وسيله ياد پروردگار است. به تعبير مرحوم علامه طباطبايي ياد خدا كليد همه خيرات، بزرگترين خيري است كه ممكن است به انسان برسد.(1) نماز مهمترين وسيله ياد خدا است. رسول خدا(ص) فرمود: نزد خدا محبوبتر از ياد خدا نيست. به حضرت عرض شد: حتي كشته شدن در راه خدا؟ فرمود: بلي، چرا كه اگر ياد خدا نباشد، به جهاد امر نميشود.(2) بنابراين چون نماز مهمترين وسيله ياد خدا (كه سبب اصلي خوش بختي است) ميباشد، نسبت به آن تأكيد فراوان شده است.

قرآن ميفرمايد: و أقم الصلاة إنّ الصلاة تنهي عن الفحشاء والمنكر و لذكراللَّه اكبر؛ نماز را به پا دار كه نماز (انسان را) از زشتيها و گناه باز ميدارد، و ياد خدا بزرگتر است.(3)

نماز دو ثمره مهم دارد: يكي جلوگيري از معاصي و فحشا منكر كه در آيات قرآن در مورد عبادات ديگر بيان نشده است. ديگري ياد خدا كه مهمتر و بزرگتر از ثمره اوّل است.

فوايد بسياري در ذكر و ياد خدا هست، مانند احساس حضور خداوند كه موجب دوري از وساوس شيطاني ميشود يا ياد عظمت خداوند كه انسان را به كوچكي خود در مقابل آن عظمت آگاه ميكند و بسياري از فوايد ديگر كه از نماز حاصل ميشود.

انسان در زندگي اين جهان با توجه به عوامل غافل كننده نياز به تذكر و يادآوري دارد، با وسيلهاي كه در فاصلههاي مختلف خدا و رستاخيز و دعوت پيامبران و هدف آفرينش را به ياد او آورد و از غرق شدن در گرداب غفلت و بي خبري حفظ كند. نماز اين وظيفه مهم را بر عهده دارد. انسان صبحگاهان از خواب بر ميخيزد، خوابي كه او را از همه چيز اين جهان بيگانه كرده است و ميخواهد برنامه زندگي را شروع كند. قبل از هر چيز به سراغ نماز ميرود. قلب و جان خود را با ياد خدا صفا ميدهد، از او نيرو ميگيرد و آماده سعي و تلاش توأم با پاكي و صداقت و دوري از گناه ميگرداند.

باز هنگامي كه غرق كارهاي روزانه شد و چند ساعتي گذشت و چه بسا ميان او و ياد خدا جدايي افتاد، به هنگام ظهر صداي مؤذن را ميشنود: اللَّه اكبر... حيّ علي الصلاة؛ خدا از همه چيز برتر است، برتر از آن است كه توصيف شود... بشتاب به سوي نماز، بشتاب به سوي بهترين اعمال پس به سراغ نماز ميرود و در برابر معبود خود به راز و نياز ميايستد، و اگر گرد و غبار غفلتي بر قلب او نشسته، آن را شستشو ميدهد. اين جا است كه خدا را در نخستين دستورها و در آغاز وحي به حضرت موسي(ع) ميگويد: نماز را بر پادار تا به ياد من باشي: فاعْبدني و أقم الصلاة لذكري؛ تنها مرا عبادت كن و نماز را به پادار تا هميشه به ياد من باشي.(4)

جالب اين كه آيه ميگويد: نماز را برپادار تا به ياد من باشي. و آيه 28 سوره رعد ميگويد: ألا بذكراللَّه تطمئن القلوب؛ تنها ياد خدا مايه آرامش دلها است.

در آيه 28 تا 30 سوره فجر ميفرمايد: يا أيتها النّفس المطمئنه ارجعي الي ربّك راضية مرضية فادْخلي في عبادي وادْخلي جنّتي؛ به سوي پروردگارت بازگرد، در حالي كه هم تو از او خشنودي و هم او از تو خشنود است. در زمره بندگانم در آي و در بهشتم گام بگذار.

از قرار دادن اين سه آيه در كنار هم به خوبي ميفهميم نماز انسان را به ياد خدا مياندازد.

ياد خدا نفس مطمئنه به او ميدهد، و نفس مطمئنه او را به مقام بندگان خاص و بهشت جاويدان ميرساند.(5)

مسئله ديگر آن است كه نماز با فلسفه خلقت انسان (كه عبادت و بندگي است) بيشتر از ساير عبادات ارتباط دارد. اذكاري كه در نماز است و حركات و افعالي كه در آن وجود دارد مانند ركوع و سجده و خاك افتادن و... كه روح تسليم و خضوع و خشوع در آنها وجود دارد، با عبادت و بندگي رابطه عميق دارد.

هم چنين ذكر و مناجات با خداوند كه حالت فطري انسانها است كه دوست دارد با محبوب و معشوق خود سخن گويد يا دردهاي خود را با خالق با عظمت و قادر و عالم مطلق در ميان بگذارد و بسياري از فوايدي كه در مناجات وجود دارد، از نماز حاصل ميشود.

پي نوشتها:

1. تفسير الميزان (ترجمه) ج 16، ص 215.

2. محمد محمدي ري شهري، ميزان الحكمة، ج 2، ص 965، ماده الذكر، شماره 6349.

3. عنكبوت(29) آيه 45.

4. طه (20) آيه 14.

5. تفسير نمونه، ج 13، ص 174.



دفتر تبليغات اسلامي