توبه يعني بازگشت به سوي خدا با ترك كارها و اعمال ناروا، توبه راهي است كه خداوند بزرگ در مقابل انسانهاي گناهكار قرار داده تا بتوانند خود را از انحرافات نجات دهند، از اين رو در قرآن و روايات، نسبت به توبه سفارش فراواني شده است. قرآن مي فرمايد: توبوا الي الله جميعاً ايها المومنون (1) همة شما مؤمنان به سوي خدا توبه و بازگشت نماييد، شايد رستگار شويد.

در جاي ديگر مي فرمايد: توبوا الي الله توبه نصوحاً (2) بازگشت شما به سوي خدا بازگشت واقعي باشد.

توبه واقعي داراي شرايطي است كه رعايت آن لازم و ضروري است. اگر توبه از انحرافات و گناهاني باشد كه در رابطة بنده و خدا وجود دارد انجام آن داراي شرايطي چون پشيماني از انحراف انجام شده، رها نمودن آن انحرافات ـ در صورت استمرار ـ و تصميم به عدم بازگشت به آن است ولي اگر توبه از معصيت هايي باشد كه مربوط به حقوق ديگران است بايد توان افزودن بر آن سه شرط، صاحب حق را از خود راضي و خشنود سازد؛ اگر مالي از او گرفته، پرداخت نمايد و يا اگر غيبت كرده از صاحب حق رضايت طلبيده و او را راضي نمايد.

در برخي روايات افزون بر شرايط ياد شده تأكيد گرديده كه بايد توبه كننده قضاي هر واجبي را كه ترك كرده انجام دهد (اعم از نماز، روزه، و ...) و اندازه اي از گناه اندوهناك باشد كه گوشتي از تن خود را كه شيريني معصيت را چشيده به واسطة حزن از پشيماني ارتكاب آن، آب كند و آن گاه استغفر الله بگويد. (3)

شخصي در حضور امير مؤمنان علي (ع) گفت: استغفر الله! حضرت به او فرمود: مادرت به عزايت بنشيند، آيا مي داني استغفار چيست؟ ـ چون استغفار آن شخص تنها به زبان بود و دلش از حقيقت آن تهي بود.ـ سپس آن حضرت فرمود: استغفار، درجة بلند مرتبگان و صدرنشينان عالم اعلاست و در معناي استغفار، شش چيز لازم است:

1ـ پشيماني و حسرت نسبت به كردار گذشته؛

2ـ عزم بر ترك آن براي هميشه؛

3ـ ادا كردن حقوق مردمان به طوري كه هنگام مردن پاك باشد و خدا را ملاقات كند در حالي كه حق كسي بر عهده اش نباشد،

4ـ هر واجبي كه ترك كرده، ادا نمايد؛

5ـ آنچه از گوشت بدنش كه از حرام روييده، با حزن بر آخرت، آب كند تا پوست بر استخوان بچسبد و گوشت نو در بدنش پيدا شود؛

6ـ زحمت عبادت را بر بدن خود هموار كند همچنان كه شيريني گناه را چشانده است

علماي اخلاق در تفسير اين روايت شريف، دو شرط نخست را از اركان توبه، شرط سوم و چهارم را، شرط قبولي آن و شرط پنجم و ششم را از شرايط كمال توبه، به شمار آورده اند.



































منابع و مآخذ:

1ـ سورة نور، آيه 31

2ـ سورة تحريم، آيه 8

3ـ نهج البلاغه، فيض الاسلام، حكمت 417

پاسخ به پرسشها از ديدگاه تشيع و تسنن، مؤسسه آموزشي پژوهشي مذاهب اسلامي.



مؤسسه پيوند با امام