توبه با يك جرقه آغاز ميشود. جرقهاي كه در آغاز تنها يك نقطة نوراني و كوچك در قلب است; امّا به تدريج تمامِ آسمانِ تيره و تاريك قلب را فرا ميگيرد. اين نقطة نورانيِ سفيد، انسان را از گذشته تاريك به آينده روشن ميبرد. نسبت به گذشتة تاريك و سياه،احساس تلخي، پشيماني و ندامت ميكند و آسمانِ ابر گرفتة قلب براي آيندهاي روشن آمادة بارش رحمت الهي ميشود. قرآن، اين كتاب نويد بخشِ رحمت، به همة مؤمنان فرمانِ توبه ميدهد. در سورة تحريم، آيه 8 ميفرمايد: يَأيّها الذين ءَامنوا توبوا إلي الله توبةً نصوحاً عَسيَ رَبُّكم أَن يكفّر عنكم سيّئاتكُم و يُدخِلَكُم جَنّــَتٍ تجري مِن تحتها الأَنهـَر; اي كسانيكه ايمان آوردهايد! با اخلاصِ كامل توبه كنيد، باشد كه پروردگار از گناهان شما در گذرد و به باغهايي واردتان كند كه در آن جويباراني جاري است.

حقيقت توبه همان حالت ندامت و پشيماني از معصيت و تصميم بر ترك بازگشت به گناه در آينده است.(كشفالمراد، ص 444.) همانطور كه ميداني، پشيماني كار دل است; امّا اگر حقيقي و خالص باشد، آثاري را در رفتار ظاهري انسان نيز بر جاي ميگذارد.

روزي حضرت عليمردي را ديد كه بدون توجّه به شرايط توبه فقط با زبان ميگفت: استغفر الله حضرت به او فرمود: ميداني استغفار چيست؟ آنگاه شرايط استغفار را براي او توضيح داد و فرمود:

اوّل: بايد از كارهاي ناشايست گذشتهات پشيمان باشي;

دوم: آنكه تصميم بگيري ديگر سراغ كارهاي زشت قبلي نروي;

سوم: اگر حقّي از بندگان خدا برعهدة توست (قرضي گرفتهاي و پس ندادهاي يا به زور چيزي را از مردم گرفتهاي و يا...) ادا كني;

چهارم: اگر حقي از خدا بر عهدة توست (مثلاً نمازهايي از تو قضا شده و نخواندهاي) آنها را ادا كني و... .

آنگاه پس از اين مراحل با زبان بگويي: استغفرالله(نهجالبلاغه، صبحي صالح، ص 549، كلمة 417.)

بعضي گمان ميكنند كه استغفار و توبه مخصوص گناهكاران است; امّا حضرت عليدر آغاز حديثي كه ذكر شد ميفرمايد: الاستغفارُ دَرَجةُ العِلّيين; استغفار كردن، درجه و مرتبة انسانهاي والاست.

بعد از توضيح معنا و شرايط توبه، روشن ميشود كه جبران گذشته در مورد نمازهاي خوانده نشده، به اين است كه ما علاوه بر پشيماني دل نمازهاي قضا شده را ادا كنيم و اگر چنانچه مقدار دقيق نمازهاي قضا را نميدانيم بايد تا حدي كه يقين داريم به تدريج قضاي آن را به جاي بياوريم.



فرهنگ ومعارف قرآن