خداوند متعال بر اساس وعدهاي كه در قرآن داده است، دعاي دعاكننده را مورد اجابت خويش قرار ميدهد: ادْعُونِيَّ أَسْتَجِبْ لَكُم(غافر،60) ليكن استجابت هر دعا به حسب نوع دعا و دعاكننده متفاوت است.

امّا تأخير دعا، ممكن است به خاطر وجود موانع و يا عدم شرايط لازم باشد.

برخي از موانع استجابت دعا عبارتند از:

1. تكذيب آيات الهي; (فرقان، 77); 2. نشناختن خداوند و ادا نكردن حق او; 3. ناسپاسي در برابر نعمتهاي الهي; 4. در نظر داشتن عيبهاي مردم; 5. دوست شدن با شيطان; 6. طلب نكردن از خدا; 7. معصيت الهي و...(اصول كافي، كليني;، ج 2، ص 479، دارالتعارف للمطبوعات.)

برخي شرايط استجابت دعا يا به تأخير نيفتادن آن عبارتند از:

1. رعايت خصوصياتي به هنگام دعا كردن; از جمله: حمد خدا، ياد نعمت او، شكر او، درود بر پيامبر9، يادآوري گناهان، توبه.(تفسير برهان، علامه سيدهاشم حسيني بحراني، ج 3، ص 766، مؤسسة بعثت.)

2. اعمال صالح ناشي از ايمان; كه محور اصلي پذيرش دعاست. (آلعمران، 190 ـ 194)

3. شناخت خدا، شتشوي قلب و دل، جلب رضايت او و توجه كامل به هنگام دعا.

4. مضطّر بودن واقعي; حتي در حالت عادي. (نمل، 62)

5. دعا توأم با تضرع و مخفيانه بودن. (اعراف، 55)

6. اصرار در دعا، نام بردن چيز مورد نظر، در نظر گرفتن اوقات مخصوص، گريه كردن، هر چند كم باشد، براي همه مؤمنان دعا كردن.(ر.ك: اصول كافي، كليني;، ترجمه سيدهاشم رسولي، كتابالدعا، ج 4، ص 210 ـ 253، دفتر فرهنگ اهل بيت.)

در اين زمينه از مجموع آيات و روايات به چند نتيجه كلي ميتوان دست يافت:

1. خداوند مهربان وعده داده است، در صورتي كه بندهاش چيزي از او بخواهد، اجابت نمايد و قطعاً خُلف وعده نميكند: وَ مَنْ أَوْفَيَ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ. (توبه، 111)

2. خداوند به اقتضاي سلطنت و قدرتي كه بر قلب انسان دارد، وَاعْلَمُوَّاْ أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ; (انفال، 24) و بدانيد كه خداوند بين شخص و دل او حايل ميشود. قادر است هرگونه تصرفي را بدون هيچ مانعي، اِعمال نموده، دعاي بندهاش را اجابت نمايد; امّا در عين حال، اجابت، مشروط است.

3. هدف از دعا كردن يا صرفاً تقرب به درگاه الهي و يا برآورده شدن حوايج مادي و معنوي است.

4. استجابت دعا، دو حالت دارد: 1. در اسرع وقت اجابت ميشود; 2. با تأخير اجابت ميشود. در اين صورت نيز يا در دنيا و يا در آخرت است. تأخير در دنيا، زود هنگام و يا دير هنگام است.

صورت اول: در جايي است كه، تمامِ شرايط، موجود، موانع، مفقود باشد.

صورت دوم: تأخير در دنيا، چه زود و چه دير هنگام، ممكن است به خاطر چند امر باشد:

1. حكمت الهي كه ما نميدانيم: وَءَاتَـئَكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ; (ابراهيم، 34) و قسمتي از آنچه از او خواسته بود، به شما داد.; 2. احتمال دارد سود آنچه بعداً اعطا ميشود، بيشتر از آنچه فعلاً تقاضا شده است، باشد; 3. تأخير دعا تا آخرت ممكن است به خاطر اهتمام مؤمن به دينش باشد تا در صورت اجابت در دنيا دينش تباه نگردد; 4. ممكن است به خاطر اين باشد كه خدا دوست دارد صداي بندهاش را بيشتر بشنود تا ثواب بيشتري به او بدهد; 6. تأخير، چه در دنيا و چه در آخرت، ممكن است به خاطر آزمايش باشد.

تذكر: موارد ذكر شده، همة آنچه در قرآن و روايات دربارة دعا آمده، نيست; بلكه مباحث مهم در اصل پرسش است.(ر.ك: الميزان، ترجمة استاد مصباح يزدي، ج 2، ص 39 ـ 57، بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي;.)

در مورد اين كه آياسحر و جادو مانع برآوردن حاجات و استجابت دعا شود، هرگز چنين نيست. قدرت دعا و توسل به اهلبيت از هر سحر و جادويي بالاتر است. در روايت است كه دعا، قضاي حتمي الهي را تغيير ميدهد.(ر.ك: اصول كافي، ثقة الاسلام كليني، ج 2، ص 469، دارالكتب الاسلامية.)

البته ممكن است كسي را سحر و جادو كنند; اگر چنين شد، دعاهايي براي برطرف كردن سحر نقل كردهاند، ولي نمازي يافت نشد، در مورد دعا به حاشيه مفايتح الجنان مراجعه كنيد.



فرهنگ ومعارف قرآن