حضور قلب داراي مراتب و درجات متفاوتي است كه كامل و كاملتر دارد:
مرتبه اول: نخستين مرحله حضور قلب اين است كه نمازگزار در تمام نماز يا بعضي از آن، اجمالاً توجه داشته باشد كه در حضور پروردگار جهان ايستاده و با او سخن ميگويد و راز و نياز ميكند.
مرتبه دوم: دومين مرحله حضور قلب اين است كه نمازگزار در حال نماز، خودش را در برابر خدا و در حال تكلم با او ميداند، به معاني كلمات و اذكار نيز توجه دارد و ميداند كه با خدا چه ميگويد.
مرتبه سوم: نمازگزار علاوه بر مراحل سابق، حقيقت تكبير و تسبيح و تقديس و ساير مفاهيم اذكار را به خوبي ميداند و با براهين علمي با آنها آشنا شده و در حال نماز به آنها توجه دارد و خوب ميداند كه چه ميگويد و چه ميخواهد و با چه كسي سخن ميگويد.
مرتبه چهارم: نمازگزار، معارف و معاني ذكرها به طور كامل در باطن نمازگزار، نفوذ كرده و به مرحله يقين و ايمان كامل رسيده است. در اين صورت زبان، از قلب پيروي ميكند.
مرتبه پنجم: در اين مرحله اسما و صفات و كمالات حق را با چشم باطن مشاهده ميكند و چيزي را جز خدا نميبيند.
با شناخت مراتب بالا، روشن ميگردد كه غير از موارد ياد شده، نميتوان چيزي را در حضور قلب دخيل كرد.
در عين حال عوامل مؤثر در حضور قلب عبارت است از:
1 - مكان خلوت، نمازگزار بهتر است در جاي خلوت و بدون مزاحمت و سر و صدا نماز بخواند.
2 - رفع موانع؛ مثلاً رفع گرسنگي و تشنگي شديد قبل از نماز و...
3 - تقويت ايمان ؛ انسان بايد در تقويت ايمان و تحصيل معرفت كامل بكوشد تا در حال نماز بيشتر و بهتر حضور قلب پيدا كند.
4 - ياد مرگ؛ اگر انسان به فكر مردن باشد و اين كه وقت مرگ معلوم نيست و... نمازش را با غفلت نخواهند خواند.
آمادگي براي نماز؛ دقت در وضو و طهارت، اذان گفتن، پوشيدن لباس مخصوص نماز و... تاثيري به سزايي در آمادگي انسان دارد.
جهت اطلاع بيشتر ر.ك: خودسازي، آيت الله اميني.


ستاد اقامه نماز