براي حضور قلب در نماز رعايت نكاتي لازم است:

1- جلوگيري از توهّمات و خيالپردازيها:

يكي از عوامل حواس پرتي در نماز، هجوم فكرها و خيالاتِ مختلف از اين طرف و آن طرف است.

ملا احمد نراقي(ره) در معراج السعادة گفته است: بدان كه آدمي هرگز خالي از هيچ فكر و خيال نميباشد، بلكه پيوسته محلّ خطور و ورود خيالات و افكار ميباشد، اگر چه گاهي است كه آن كس ملتفت نيست به آن چه در خاطر او ميگذرد و در اين صورت، دل مانند نشانهاي است كه از اطراف و جوانب، تيرها به آن افكنند يا خانهاي كه درهاي بي شمار داشتهب اشد و از آنها اشخاص مختلف داخل آن جا شوند.(1)

براي درمان اين نقيصه بايد قبل از وارد شدن در نماز، خود را از افكار مختلف تخليه كنيم. مقداري بر سجاده بنشييم و فكر كنيم چكار ميخواهيم بكنيم، مناجاتي داشته باشيم، نافله بخوانيم، نماز را در مسجد به جا آوريم و از همه مهمتر اين كه تعلّقات خود را به مظاهر دنيا كم كند.

2- دوري از گناهان:

شكي نيست كه براي حضور به درگاه ربوبي احتياج به پاكي نفس و صفاي قلب است. اگر قلب گناهكار باشد و با سياهيِ گناه كدر شده باشد، لياقت محضر ربوبي را ندارد.

تو محرم نيستي، محروم از آني

ره نامحرمان اندر حرم نيست

گناهان لذّت مناجات را از انسان ميگيرند وب ا گرفتن لذّت و شيريني عبادت، حضور قلب هم خواهد رفت، به همين جهت كمترين برخورد خدا با گناهكار، گرفتن لذّت مناجات است.

بديهي است كسي كه غرق در شهوات و معاصي است، حقّ معنويات و نماز را ضايع ميكند. به همين جهت خداوند متعال ميفرمايد: فخلف من بعدهم خلفٌ اضاعوا الصلوة و اتّبعوا الشهوات فسوف يلقون غيّاً؛(2) جانشينان اين گروه پاك و خداپرست، قومي شدند كه نماز را ضايع كردند و از شهوات پيروي كردند و به دنبال آن به گمراهي افتادند.

كسي كه دلش همراه گناه و بزهكاري است، اگر نماز بخواند، نماز تكليفي ميخواند، چرا كه نمازِ توأم با گناه، مساوي است با نماز بي حضور و نماز عاري از گناه مساوي است با نماز با حضور قلب.

3- بي توجهي به معاني و اسرار نماز:

كسي كه به معاني جملات والفاظي كه در نماز ميخواند، آگاهي ندارد يا به اسرار ركوع وسجود و تكبير و... آگاهي ندارد، مسلّماً از آن توجهي كه عرفا و بزرگان دارند و حضور قلبي كه دارند، بهرهمند نيست. بنابراين بايد به معاني نماز و به اسرار آن آگاهي پيدا كنيد.

از عوامل حضور قلب در نماز مداومت، مراقبت و مجاهدت بر تقواي باطني است. بداند كه امام صادق(ع) فرمود: ما من شيءٍ بعد المعرفة يعدل هذه الصلوة؛(3) بعد از معرفت، عملي به مانند نماز نيست.

ديگر از عوامل حضور قلب توجه به عظمت خداوند متعال و توجه به كوچكي و ناتواني و ضعف و فقر خود است.

ابان بت تغلب ميگويد كه به امام صادق(ع) گفتم: من علي بن الحسين(ع) را هنگامي كه در نماز بود، ديدم كه حالت غشوه به او دست ميداد و رنگش تغيير ميكرد. امام صادق(ع) فرمود: واللَّه علي بن الحسين(ع) ميدانست در برابر چه عظمتي به عبادت ميايستد.(4)

ياد مرگ نيز يكي از عوامل حضور قلب در نماز است. امام صادق(ع) فرمود: هنگامي كه نماز واجب را ميخواني، در وقتش بخوان، مانند كسي كه نماز وداع ميخواند و ميترسد بعد از اين، توفيق نماز خواندن نيابد.(5)

انجام نوافل و نمازهاي مستحبي و دعا و التماس به درگاه خدا براي پيدا كردن حضور قلب در نماز مفيد است.(6)

پي نوشتها:

1. ملا احمد نراقي، معراج السعادة، ص 85.

2. مريم (19) آيه 59.

3. بحارالأنوار، ج 66، ص 406، چاپ بيروت.

4. بحارالأنوار، ج 81، ص 236.

5. همان، ص 233.

6. علي اصغر عزيزي، حضور قلب در نماز، با تلخيص و اضافات.



دفتر تبليغات اسلامي