نماز شب، نور چشم عاشقان و چراغ دل عارفان و راه وصول سالكان الهي است. در اهميت نافله شب همين بس كه برخي از سالكان كوي عشق گفتهاند:

»اگر سحر نبود براي حيات انسان منفعتي تصور نميشد.«

{P- ديار عاشقان، حسين انصاريان، ج 7، ص 207. P}

عاشقان لقاي الهي جهت نيل به اين فيض عظيم در معركه هستي، از خوابيدن و خوردن زياد در شب به شدت پرهيز نموده تا آن وقت خاص را دريابند. قرآن كريم در بيان اهميت و اثرات ارزشمند عبادت و راز و نيازهاي شبانه، نماز شب و... ميفرمايد:

»وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّد بِه نافِلَةً لَكَ عَسي اَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً«

{P- اسراء، آيه 79. P}

(اي پيامبر) پاسي از شب را از خواب برخيز و به تهجّد مشغول باش. اين يك برنامه، اضافه بر واجبات توست؛ باشد كه در سايه اين عمل خداوند تو را به مقام محمود نائل آرد.

امام صادق (ع) نيز در پاسخ سوال فردي كه از او خواست نزديكترين ساعات انسان به خدا و خدا به انسان را بيان كند، فرمود:

»نزديكترين ساعت انسان به خدا آنگاه است كه چون آخر شب برخيزد در حالي كه چشمها در خوابند؛ وضويي شاداب گرفته و در عبادتگاه خود بايستد و با حضور قلب و توجه دل به خدا، تكبير نماز گفته و با تلاوت قسمتهايي از قرآن دو ركعت نماز بجاي آورده و آنگاه برخيزد براي ادامه نماز. در اين موقع از جانب عرش الهي اين ندا برخيزد كه:

»اي بندهاي كه در حال خواندن خدايي؛ احسان و خير از جانب عالم ملكوت بر سرت در حال پخش و ريزش است و فرشتگان در كنار قدمهايت تا عنان آسمان اطرافت را گرفتهاند...«

{P - بحار الانوار، ج 87، ص 158. P}

در زمينه فوائد نماز شب امام صادق(ع) ميفرمايد:

»نماز شب موجب رضاي حق، محبت ملائكه، به پا داشتن سنت انبياء، نور معرفت، اصل ايمان، راحتي بدن، ناخشنودي شيطان، سلاح عليه دشمنان و باعث اجابت دعا، قبولي اعمال، بركت در رزق، شفيع بين انسان و ملك الموت، چراغ گور، زائر انسان در قبر تا قيامت و سايه سر او تا محشر و تاج سر و لباس بدن و نور پيشاپيش حركت و پوشش بين انسان و آتش جهنم و حجتي بين عبد و حق و مايه سنگيني ميزان و جواز عبور از صراط و كليد بهشت است.«

{P- اسرار الصلواة حاج ميرزا جواد ملكي، ص 454، (ديار عاشقان، ص 230). P}

در روايتي ديگر پيامبر اكرم (ص) فرمود: »دو ركعت نماز در دل شب بهتر است براي من از دنيا و آنچه در

دنياست.«

{P - مفاتيح الجنان، ص 244 و 245. P}

چگونگي نماز شب:

نماز شب كه وقت آن از نيمه شب به بعد شروع ميگردد، هر قدر به طلوع فجر صادق و نماز صبح نزديكتر باشد بهتر است. نماز شب يازده ركعت است كه هشت ركعت آن به صورت چهار نماز دو ركعتي به نيّت نافله شب و دو ركعت ديگر به عنوان نماز شفع و يك ركعت آخر آن به عنوان نماز وتر خوانده ميشود. نحوه خواندن ركعات ياد شده همانند نماز صبح بوده و تنها فرق آن با نماز صبح در نيّتشان ميباشد. مهمترين بخش نماز شب، در نماز وتر قرار دارد كه براي آن آدابي ذكر شده است كه به مقدار توان و ظرفيتتان ميتوانيد آنها را انجام دهيد.

در آداب قنوت نماز وتر:

{P - مطالب اين قسمت از كتاب ديار عاشقان، ص 219، 220 و نيز كتاب مفاتيح الغيب علامه مجلسي ره، تحقيق سيد مهدي رجايي، ص 75 به بعد استفاده شده است. P}

1 - طولاني بودن آن را رعايت كنيد كه پيامبر(ص) فرمود: »هر يك از شما قنوت نماز وترش طولانيتر است آسايشش در موقف قيامت بيشتر است«.

2 - هفتاد بار استغفار كنيد. يعني به وسيله تسبيح 70 بار بگوييد: »استغفر الله ربي و اتوب اليه« يا بگوييد: »استغفر الله و اسأله التوبة«

3 - هفت مرتبه بگوييد: »هذا مقام العائذ بك من النار« يعني بار خدايا اينجا، جايگاه بندهاي است كه از آتش دوزخ به تو پناه برده است.

4 - سيصد بار »العفو« بگوييد.

5 - براي 40 مؤمن دعا كنيد. (از كساني كه در قيد حيات بوده يا از دنيا رحلت كردهاند.) مثلاً بگوييد: »اللهم اغفر لخميني« - »اللهم اغفر لمطهري« - »اللهم اغفر لطباطبايي« و...

6 - عدد استغفار و ذكرهاي ديگر را بدين شكل انجام دهيد: دست چپ را مقابل صورت گرفته و در حالي كه تسبيح در دست راستتان قرار دارد، عدد استغفار و ذكرها را بشماريد.

7 - بكوشيد كه پرونده گذشته را به ياد آورده و مواقف قيامت را نظر نماييد تا اشك از ديدگانتان بر رخسارتان جاري گردد كه اين اشك را در نزد حق، قيمتي بس عظيم است. ضمناً همانطور كه ذكر شد تمامي موارد و آداب ياد شده از مستحبات بوده و شما ميتوانيد در صورتي كه آمادگي براي انجام همه آنها را نداريد فقط به برخي از آنها اكتفا كنيد و يا اين كه هر دعايي را كه خودتان مايليد همانند دعايي كه در قنوت نمازهاي واجبتان ميكنيد، بخوانيد.

قضاي نماز شب:

هرگاه شبي موفق به خواندن نماز شب نشديد در فرداي همان روز و يا روزهاي ديگر ميتوانيد قضاي آن را بجا آوريد.

نكته مهم آن است كه نماز شب و نوافل ديگر را ميتوان حتي در حالت اختيار و وسعت وقت، به هر نحوي كه ممكن است - نشسته، ايستاده، در حالت حركت و راه رفتن و... - انجام داد.

عادت به نماز شب:

عادت به كارهاي خوب تا زماني كه به اسارت عقل و ايمان انسان نينجامد مذموم نيست؛ به عنوان نمونه ميتوان از عادت برخي مقدسنماها نام برد كه به رغم حكم شارع مقدس بر حرمت برخي از امور، بر انجام آنها اصرار ميورزند. اگر به آنها گفته شود كه روزه گرفتن بر شما به دليل مريضي كه داريد جايز نيست، در جواب ميگويند: اگر بميرم روزهام را نميخورم. معناي اين سخن اين است كه اگر خدا و پيامبر

هم بگويند كه روزهات را بخور، من نميخورم. بديهي است چنين عادتي به دليل آن كه عقل و ايمان را اسير خويش نموده است مذموم است.

سحرخيزي و خواندن نماز شب نيز از همين قبيل است تا زماني كه انسان اين نوع عبادات را با حاكميت عقل و ايمان انجام ميدهد بسيار ارزشمند است و اگر اينها را به عنوان اموري عادي كه عقل و ايمان در آن نقش چنداني ندارد، انجام دهد فاقد اثرات معنوي و تربيتي خواهد بود.

اميد است شما و تمامي سالكان كوي دوست با سحرخيزي عارفانهتان از فيض عظيم نافله شب و قرائت قرآن و مناجات با حضرت حق سرمست شده و ما را نيز از دعاهاي خويش محروم ننماييد.





مركز تحقيقات سپاه