شك كردن براي انسان امري طبيعي است. مشروط به اينكه اين سخن مشهور را فراموش نكنيم كه شك، معبر (گذرگاه) خوبي است، ولي مأوي (اقامتگاه) خوبي نيست. يعني شك و ترديد واسطه اي است براي اينكه انسان را به يقين برساند. و انسان نبايد در شك و ترديد توقف نمايد، بلكه بايد از آن گذر كند تا به يقين برسد.

نماز جايگاه صحبت با پروردگار است، و از منزلت والايي برخوردار است. شايسته است كه انسان تلاش نمايد، كه در نماز افكار و انديشه هاي خود را متمركز نمايد، و از مخاطب خويش ـ كه همان خداي سبحان است ـ غفلت نورزد. البته درست است كه دستيابي به چنين هدفي، دفعتاً و در مدتي كوتاه امكان پذير نيست؛ ولي حركت و رشد در اين مسير، امري تدريجي است، و بايد به سوي اين هدف والا گام برداشت.

ممكن است كه هرگاه انسان در نماز غافل باشد، و پرندة خيال وي به سمت و سوهاي مختلفي پرواز كند، در معرض شك قرار گيرد.

دوست گرامي، در اينجا مطابق با فتواي حضرت امام خميني( ، ما به شكيات نماز مي پردازيم : (1)

شكيات نماز 23 قسم است. هشت قسم آن شكهايي است كه نماز را باطل مي كند و به شش قسم آن نبايد اعتنا كرد و نُه قسم ديگر آن صحيح است.

شكهاي باطل

مسأله 1165 ـ شكهايي كه نماز را باطل مي كند از اين قرار است :

اول : شك در شمارة ركعتهاي نماز دو ركعتي مثل نماز صبح و نماز مسافر، ولي شك در شمارة ركعتهاي نماز مستحب دو ركعتي و بعضي از نمازهاي احتياط نماز را باطل نمي كند.

دوم : شك در شمارة ركعتهاي نماز سه ركعتي.

سوم : آن كه در نماز چهار ركعتي شك كند كه يك ركعت خوانده، يا بيشتر.









چهارم : آن كه در نماز چهار ركعتي پيش از تمام شدن سجدة دوم شك كند كه دو ركعت خوانده يا بيشتر. تفصيل اين مسأله در صورت چهارم مسأله 1199 مراجعه شود.

پنجم : شك بين دو و پنج يا دو و بيشتر از پنج.

ششم : شك بين سه و شش يا سه و بيشتر از شش.

هفتم : شك در ركعتهاي نماز كه نداند چند ركعت خوانده است.

هشتم : شك بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش، چه پيش از تمام شدن سجدة دوم باشد يا بعد از آن. ولي اگر بعد از سجدة دوم شك بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش براي او پيش آيد احتياط مستحب آن است كه بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجدة سهو به جا آورد و نماز را هم دوباره بخواند.

شكهايي كه نبايد به آنها اعتنا كرد

مسأله 1167 ـ شكهايي كه نبايد به آنها اعتنا كرد از اين قرار است :

اول : شك در چيزي كه محل بجا آوردن آن، گذشته است مثل آن كه در ركوع شك كند كه حمد را خوانده يا نه.

دوم : شك بعد از سلام نماز.

سوم : شك بعد از گذشتن وقت نماز.

چهارم : شك كثيرالشك يعني كسي كه زياد شك مي كند.

پنجم : شك امام در شمارة ركعتهاي نماز در صورتي كه مأموم شمارة آن را بداند و همچنين شك مأموم در صورتي كه امام شمارة ركعتهاي نماز را بداند.

شكهاي صحيح

مسأله 1199 ـ در نُه صورت اگر در شمارة ركعتهاي نماز چهار ركعتي شك كند، بايد فكر نمايد، پس اگر يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا كرد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند، و گرنه به دستورهايي كه گفته مي شود عمل نمايد. و آن نُه صورت از اين قرار است :

اول : آن كه بعد از سربرداشتن از سجدة دوم شك كند دو ركعت خوانده يا سه ركعت، كه بايد بنا بگذارد سه ركعت خوانده و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند. و بعد از نماز، يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به دستوري كه بعداً گفته مي شود بجا آورد.

دوم : شك بين دو و چهار بعد از سربرداشتن از سجدة دوم كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند.

سوم : شك بين دو و سه و چهار بعد از سربرداشتن از سجدة دوم كه بايد بنابرچهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته به جا آورد، ولي اگر بعد از سجدة اول يا پيش از سربرداشتن از سجدة دوم يكي از اين سه شك برايش پيش آيد مي تواند نماز را رها كند و دوباره بخواند.

چهارم : شك بين چهار و پنج بعد از سربرداشتن از سجدة دوم كه بايد بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجدة سهو بجا آورد. ولي اگر بعد از سجدة اول، يا پيش از سربرداشتن از سجدة دوم، اين شك براي او پيش آيد، بنابراحتياط استحبابي به دستوري كه گفته شد عمل كند، اگر چه نمازش باطل است و بايد دوباره بخواند.

پنجم : شك بين سه و چهار، كه در هر جاي نماز باشد، بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز، يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.

ششم : شك بين چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد. و يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.

هفتم : شك بين سه و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد ودو ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.

هشتم : شك بين سه و چهار و پنج در حال ايستاده، كه بايد بنشيند وتشهد بخواند و بعد از سلام نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد.

نهم : شك بين پنج و شش در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجدة سهو بجا آورد.(2)

در پايان توجه شما را به جدول زير جلب مي نمايم :

شك در ركعات نماز چهار ركعتي





بجز در مواردي كه در جدول آمده، موارد ديگري نيز هست كه كمتر اتفاق مي افتد، كه حكم آنها بيان شد.

براي آشنايي با تفصيل بيشتر اين مسايل، مي توانيد به رسالة توضيح المسائل مراجعه فرماييد.









شك

در حال قيام

درركوع

بعد ازركوع

در سجده

بعد از سجده دوم

وظيفة نمازگزار در مواردي كه نماز صحيح ميباشد.

شك بين 2و3

باطل

باطل

باطل

باطل

صحيح

بنابر سه گذاشته و يك ركعت ديگر مي خواند و پس از سلام، يك ركعت نماز احتياط ايستاده، يا دو ركعت نشسته مي خواند.

شك بين 2و4

باطل

باطل

باطل

باطل

صحيح

بنابر چهار مي گذارد و نماز را تمام مي كند و بعد از نماز،دو ركعت نماز احتياط ايستاده مي خواند.

شك بين 2و3و4

باطل

باطل

باطل

باطل

صحيح

بنابر چهار مي گذارد و نماز را تمام مي كند و بعد از نماز،دو ركعت نماز احتياط ايستاده و دو ركعت نشسته به جا مي آورد.

شك بين 3و4

صحيح

صحيح

صحيح

صحيح

صحيح

بنابر چهار مي گذارد و نماز را تمام مي كند و بعد از نماز،يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته مي خواند.

شك بين 4و5

صحيح

باطل

باطل

باطل

صحيح

اگر درحال قيام شك پيش آمده، بدون ركوع مينشيند و نماز را تمام مي كند و يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته مي خواند و اگر در حالت نشسته پيش آمده است، بنا را بر چهار مي گذارد و نماز را تمام مي كند و بعد از نماز دو سجدة سهو بجا مي آورد.





ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع و مآخذ :

1. لازم به ذكر است كه انسان براي انجام عبادات خود، بايد يا مجتهد باشد كه بتواند احكام فقهي را از كتاب وسنّت استنباط كند؛ يا به احتياط عمل كند، يعني نظر تمام مراجع معظم تقليد را بداند و به سخت ترين آن عمل نمايد؛ و يا مقلِد باشد، يعني از يكي از مراجع معظم تقليد، تقليد نمايد. كه اگر مجتهد نباشد، تقليد كردن آسانتر از عمل به احتياط است. در ضمن چون شما مرجع تقليد خودتان را معيّن نكرده ايد، ما مطابق با فتواي حضرت امام به پاسخگويي پرداختيم. ممكن است كه فتواي حضرت امام( با فتواي مرجع شما در خصوص شكيات نماز، اختلافات جزئي داشته باشد؛ كه براي پي بردن به اين اختلافات،مي توانيد به رساله توضيح المسائل مراجع، يا رسالة توضيح المسائل مرجعتان، مراجعه نماييد.

2. توضيحالمسائل مراجع، سيد محمد حسن بني هاشمي خميني، ج1، ص 658،660، 673، 674، 675 و 676

آموزش فقه (احكام سطح عالي)، محمد حسين فلاح زاده، ص182؛ به نقل از توضيح المسائل امام خميني( ، مسأله 1199





مؤسسه پيوند با امام