1. نماز از واجباتي كه در قرآن كريم و روايات اسلامي بيشترين تأكيد و سفارش بر آن شده و تنها واجبي است كه مكلف، ـ حتي در حال مرگ ـ بايد آن را به جا بياورد و تحت هيچ شرايطي نبايد ترك شود و توصيه تمام انبياي الهي به امتهايشان بوده و در روز حسابرسي نيز اگر اين عمل (نماز) مورد قبول واقع شود، ساير اعمال نيز مقبول ميافتد.

خداوند متعال ميفرمايد: قُل لِعِبادي الّذينَ ءامنوا يقيموا الصلوَة و يُنفِقوا ممّا رزقنـَهم...; (ابراهيم، 31) به آن بندگانم كه ايمان آوردهاند بگو: نماز را به پا دارند و از آنچه به ايشان روزي دادهايم، پنهان و آشكارا انفاق كنند... . در جايي ديگر ميفرمايد: إنّ الصّلوَة كانت علي المؤمنينَ كتـَباً موقوتًا; (نسأ، 103) نماز را ]به طور معمول[ انجام دهيد; زيرا نماز، وظيفه ثابت و معيني براي مؤمنان است.

پيامبر اكرمميفرمايد: اولين نگاه در روز قيامت به پرونده اعمال، نگاه به نماز است. اگر نماز بنده مورد قبول قرار گيرد، به بقيّه اعمال نيز توجه ميشود; اما اگر نماز مورد قبول قرار نگيرد، به ساير اعمال نيز توجهي نخواهد شد.(ميزانالحكمة، محمد محمدي ريشهري، ج 5، ص 374، مكتب الاعلامالاسلامي.)

امام عليفرمود: اوصيكم بالصّلوَة و حفظها فإنّها خير العمل و هي عمود دينكم; شما را به نماز و محافظت از آن توصيه ميكنم. همانا بهترين عمل نماز و ستون دين شماست.(ميزانالحكمة، همان، ص 368.)

2. خداوند در آيههاي مختلف قرآن، بر وجوب نماز تصريح فرموده: و أقيموا الصّلوَة و ءاتوا الزكوَة و أطيعوا الرسول لعلّكم ترحمون; (نور،56) و نماز را به پا داريد و زكات بدهيد و پيامبر ]خدا[ را فرمان بريد تا مورد رحمت قرار گيريد. اقيموا صيغة امر است و امر نيز بر وجوب دلالت ميكند. و... .

3. دربارة علت وجوب نماز هم، مطالبي در روايات اسلامي آمده است; از جمله امام رضا7 فرمود: علت تشريع نماز توجه و اقرار به ربوبيّت پروردگار، و مبارزه با شرك و بتپرستي و قيام در پيشگاه پروردگار در نهايت خضوع و تواضع، و اعتراف به گناهان و تقاضاي بخشش از معاصي گذشته و نهادن پيشاني بر زمين همه روز براي تعظيم خداوند است، و نيز اينكه انسان همواره هوشيار و متذكر باشد كه گرد و غبار فراموشي بر دل او ننشيند و مغرور نشود. خاشع و خاضع باشد، ... و همين توجه به خداوند متعال و قيام در برابر او، انسان را از معاصي باز ميدارد و از انواع فساد جلوگيري ميكند.(وسايلالشيعة، شيخ حرعاملي;، ج 4، ص 8 و 9، مؤسسه آلالبيت:.)

4. دربارة تأثير و نتايج نماز در دنياو آخرت، آيات و روايات زيادي وارد شده; از جمله خداوند ميفرمايد: إنّ الصّلوَة تنهيَ عنِ الفحشأ و المنكر; (عنكبوت، 45) همانا نماز ]انسان را در دنيا[ از زشتيها و گناه باز ميدارد.

پيامبراكرمميفرمايد: اگر بر در خانه يكي از شما نهري از آب صاف و پاكيزه باشد و در هر روز پنج مرتبه خود را در آن شستشو دهد، آيا چيزي از آلودگي و كثافت در بدن او ميماند؟ در پاسخ عرض كردند: خير فرمود: نماز، همانند اين آب جاري است. هر زماني كه انسان نمازي ميخواند، گناهاني كه در ميان دو نماز انجام شده،از ميان ميرود.(وسايلالشيعة، همان، ص 12.) بنابراين نماز گناهان انسان را پاك ميكند.

همچنين نماز، غفلت زدا بوده و خودبيني و كبر را از بين ميبرد و پردههاي غرور و خودخواهي را كنار ميزند و وسيله پرورش فضايل اخلاقي و تكامل معنوي انسان است.(ر.ك: تفسير نمونه، آيتالله مكارم شيرازي و همكاران، ج 16، ص 289ـ294، انتشارات دارالكتبالاسلامية.)

امّا تأثير نماز در رفتار و اخلاق و آرامش روح و علت آن، امري است كه خود قرآن كريم و روايات اهلبيت: و تجربة نمازگزاران در طول تاريخ، آن را تأييد ميكنند كه نمونههايي از آنعبارتاند از:

الف ـ تأثير در رفتار

1. ترك فحشا و زشتيها: إِنَّ الصَّلَوَةَ تَنْهَيَ عَنِ الْفَحْشَآءِ وَ الْمُنكَر;(عنكبوت،45) همانا نماز ]انسان را در دنيا[ از زشتيها و گناه باز ميدارد. امّا اين كه چرا نماز چنين خاصيتي دارد، علتهاي گوناگوني دارد، كه برخي از آنها عبارتاند از: الف ـ نماز سبب تقويت ايمان و تقواي انسان ميشود. ب ـ انسان دست كم روزي پنج زمان ـ در اوقات نماز ـ نميتواند مرتكب فحشا و منكر شود. ج ـ چون ميداند برخي گناهان مانند شرابخواري و لباس و مكان غصبي و... مانع از صحّت نماز است، آنها را ترك ميكند.

2. انضباط: نماز از دو جهت به منظم شدن كارهاي انسان كمك ميكند، يكي آن كه چون واجب است در زمانهاي منظّم و معيّني انجام شود، به طور قهري باعث ميشود كه انسان كارها و امور خود را بر اساس آن تنظيم كند; ديگر آن كه چون خود نماز از نظر محتوا، يك رفتار بسيار منظم است و آداب و احكام آن نيز از نظم خاصي برخوردار است، روحية انضباط را در نمازخوان به وجود آورده، تقويت ميكند.

3. تكليف مداري و جديّت رفتاري: نماز سبب ميشود كه هر انساني ـ هر چند اعمال از روي مسئوليت، كمتر داشته، زمينهها و انگيزههاي جدّي بودن در كارهايش وجود نداشته باشد ـ در هر روز چند بار عمل به صورت جدّي و از روي مسئوليت را تجربه كند.

ب ـ تأثير در اخلاق

1. تواضع: امام عليميفرمايد: خداوند ايمان را براي پاكسازي انسانها از شرك واجب كرده است و نماز را براي پاكسازي از كبر.(نهج البلاغه، خطبههاي امام علي، ج 4، ص 55، نشر دارالمعرفة، بيروت.)

2. توجّه: نماز، غفلت زداست; بزرگترين مصيبت براي رهروان راه حق آن است كه هدف آفرينش خود را فراموش كنند و غرق زندگي مادي و لذتهاي زودگذر آن گردند، امّا نماز به اين دليل كه در فاصلة زماني مختلف و به طور مكررّ هر شبانه روز پنج بار انجام ميشود، هميشه به انسان اخطار و هشدار داده، هدف آفرينش او را خاطرنشان ميسازد و موقعيت او را در جهان به او گوشزد ميكند.

ج ـ تأثير در آرامش روحي: قرآن نماز را وسيلة ياد پروردگار معرفي ميفرمايد: أَقِمِ الصَّلَوَةَ لِذِكْرِيَّ ;(طه،14) نماز را برپادار تا به ياد من باشي. از طرفي ياد خداوند هم باعث آرامش قلوب است: أَلاَبِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَغنُّ الْقُلُوبُ ;(رعد،28) آگاه باشيد! تنها با ياد خدا، دلها آرامش مييابد. و كسي كه از نماز دوري كند، از آسايش و آرامش دور شده است، زيرا از ياد خدا فاصله گرفته است: وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُو مَعِيشَةً ضَنكًا;(طه،124) و هر كس از ياد من روي گردان شود، زندگي ]سخت و[ تنگي خواهد داشت. در آية 277 سورة بقره نيز نماز را يكي از چيزهايي معرفي ميكند كه براي دوري انسان از ترس و غم، مؤثر است.



فرهنگ ومعارف قرآن