آري، ممكن نيست كسي نماز بخواند و هيچ گونه اثري در او نبخشد. قرآن كريم دربارة اثر نماز ميفرمايد: أَقِمِ الصَّلَوَةَ إِنَّ الصَّلَوَةَ تَنْهَيَ عَنِ الْفَحْشَآءِ وَ الْمُنكَر;(عنكبوت،45)، نماز را بر پا دار كه نماز ]انسان را[ از زشتيها و منكرات باز ميدارد.

طبيعت نماز از آن جا كه انسان را به ياد نيرومندترين عامل بازدارنده; يعني اعتقاد به مبدأ و معاد مياندازد، داراي اثر بازدارندگي از فحشأ و منكر است.

قهراً انساني كه به نماز ميايستد، تكبير ميگويد، خدا را از همه چيز برتر و بالاتر ميشمرد، به ياد نعمتهاي او ميافتد، حمد و سپاس او ميگويد، او را به رحمانيت و رحيميت ميستايد، به ياد جزاي او ميافتد، اعتراف به بندگي ميكند، از او ياري ميجويد، صراط مستقيم از او ميطلبد و از راه كساني كه غضب بر آنها شده و گمراهان به خدا پناه ميبرد، بدون شك در قلب و روح چنين انساني، جنبشي به سوي حق و حركتي به سوي پاكي و جهشي به سوي تقوا پيدا ميشود.

براي خدا ركوع ميكند، و در پيشگاه او پيشاني بر خاك مينهد، غرق در عظمت او ميشود و خودخواهيها و خودبرتربينيها را فراموش ميكند، شهادت بر يگانگي او و رسالت پيامبر6 ميدهد. همة اين امور موجي از معنويت در وجود او ايجاد ميكند، موجي كه سد نيرومندي در برابر گناه محسوب ميشود.

از اين گذشته، به هنگامي كه آماده مقدمات نماز ميشود، خود را شستشو ميدهد، پاك ميكند، حرام و غصب را از خود دور ميسازدو به بارگاه دوست ميرود، همة اين امور تأثير بازدارنده در برابر خطر فحشأ و منكرات دارد.

منتها هر نمازي، به همان اندازه كه از شرايط كمال و روح عبادت برخوردار است، نهي از فحشأ و منكر ميكند، نهي از فحشأ و منكر، سلسله مراتب و درجات زيادي دارد و هر نمازي به نسبت رعايت شرايط داراي بعضي از اين درجات است.

مراحل نماز اثر گذار و واقعي آن است كه 1. در انسان حالت خشوع، توجه و تذكر به وجود آيد. 2. بر هوسهاي دروني استقامت و كنترل شود.

مراحل كمال كه از آن به شرايط كمال نماز نام برده شده، بيشترين نقش را براي پاكسازي و بهسازي به عهدهدارد، برخي از اين شرايط عبارتند از:

1. خشوع و حضور قلب; روح نماز و در حقيقت همان حضور قلب است، و هر نوع فكر غير نماز در نماز، حجابي در برابر وصول به اهداف نماز خواهد بود. قرآن كريم، در اين باره ميفرمايد: إِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلآعَلَي الْخَـَشِعِين;(بقره،45)، و اين كار جز براي خاشعان گران است. اگر كسي اهل خشوع شد، نماز برايش راحت است نه تنها راحت كه لذتبخش و اثرگذار است.

2. تفكر و تعمّق در نماز; انديشيدن به محتواي نماز و عمق نگري به باطن نماز، و شناخت روح آن، يكي ديگر از شرايط كمال نماز است.

بر همين اساس، پيامبر اكرمفرمود: انّما يكتب للعبد من صلاته ما عقل منها; از نماز يك بنده، تنها به آن اندازهاي كه ميفهمد، ثواب نوشته ميشود.(مستدرك الوسايل، محدث نوري رحمة الله عليه، ج 3، ص 57، نشر مؤسسة آلالبيت.)

3. مكان مقدس; نماز در مكانهايي، مانند: مسجد الحرام، مسجد النّبي و حرم امام حسينو حرم حضرت عليو مكانهاي مقدس ديگر بر كمال و ارزش نماز ميافزايد.

4. سبك نشمردن نماز و نماز در اوّل وقت; اوليأ خدا، هرگز نماز در اوّل وقت را بدون عذر، به تأخير نميانداختند. امام صادقفرمود: فضل الوقت الاوّل...; برتري نماز در اوّل وقت، مانند برتري آخرت بر دنيا است.(بحارالانوار، علامة مجلسي رحمة الله عليه، ج 79، ص 359، دارالكتب الاسلامية.)

5. گريه از خوف خدا، در نماز; مطابق روايات، گريه در نماز از خوف خدا، به عنوان بهترين اعمال، در نماز، ياد شده است.

امام صادقفرمود: هنگامي كه به نماز ايستادي، آن گونه نماز بخوان، كه ميگويي آخرين نمازت در دنيا است و نماز خداحافظي است، كه ميترسي كه ديگر توفيق انجام نماز ديگر را پيدا نكني.(بحارالانوار، همان، ج 84.)

و...( ر.ك: نماز از ديدگاه قرآن و عترت، محمد محمدي اشتهاردي، ص 126ـ150، نشر مؤسسه انتشارات نبوي / نماز در آئينة قرآن، عباس عزيزي، نشر ستاد اقامة نماز / سرالصلوة، امام خميني رحمة الله عليه، مؤسسة تنظيم و نشر آثار امام خميني / ر.ك: تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 16، ص 289ـ294، ج 1، ص 216، دارالكتب الاسلاميه / نماز بهشت خلوت انس، ستاد اقامة نماز.)



فرهنگ ومعارف قرآن