از مجموع آيات و روايات، برمي آيد كه نمازها از نظر اثرگذاري بر سه قسم است:

1- نمازبي اثر؛ نمازهايي كه مهر «باطل»بر روي آن نقش مي بندد. نمازي كه خود نمازگزار هم، اعتقادي به آن ندارد و آن را به عنوان وظيفه انجام نمي دهد. مانند نمازي كه به جهت ديدن ديگران (ريا)، خوانده مي شود وبه محض دگرگون شدن شرايط و بر هم خوردن اوضاع، ديگر نه از نماز خبري است و نه از نمازگزار.

2- نماز با اثر كم و يا متوسط؛ عمده نمازها اين گونه است. نمازهايي كه بدون خشوع و خضوع، بدون مراعات شرايط، بدون رعايت آداب باطني و عرفاني و... خوانده مي شود.

3- نماز پر اثر؛ نمازهاي ناب كه به وسيله ي انسان هاي خالص اقامه مي گردد.

اين نماز بهترين وسيله براي قرب به خدا، جامع ترين مظهر عبوديت و بندگي و كامل ترين نمونه ي شكر و سپاس گزاري است. اين نماز عامل نيرومند و موثري است در صلاح حال فرد و جامعه و عبادتي است كه از جهت تربيت و سازندگي به راستي، بي نظير است.

اين نماز آدمي را از وقفه، ركود و جمود، به حركت جنبش و پيشروي وا مي دارد و از جهل و ناداني، به سمت علم و از غفلت و



[ صفحه 80]



ناآگاهي، به سوي بيداري و آگاهي سوق مي دهد.

اين ها در صورتي است كه نمازگزار، درست نماز بخواند، مراقب آداب ظاهري و شرايط معنوي آن باشد و از آن محافظت و كاملا به آن رسيدگي كند؛ تا از آثار و نتايج بزرگ نماز برخوردار شود.

بي اعتنايي به نماز و توجه نكردن و عدم رسيدگي به آن، سبب شده كه نماز امري ساده، بي ارزش و پيش پا افتاده شناخته شود و گروهي آن را كاري بي فايده و عملي بي اثر در زندگي بدانند و حتي كار به جايي بكشد كه عده اي بگويند نماز چه اثري در زندگي دارد.

نماز بايد با فهم و معرفت خوانده شود. براي اين منظور چند گونه دستورالعمل آمده است:

الف - مراحل قبل از نماز:

1- توجه به شرايط مانند لباس و مكان مباح.

2- وقت شناسي و دقت در وقت.

3- انتظار براي نماز؛ چنانچه امكان باشد، مناسب است انسان اندكي قبل از وقت و شروع نماز، به مسجد برود و به انتظار بنشيند و خود را براي خواندن نماز آماده كند.

4- تفكر و انديشه؛ در عين حال كه منتظر وقت نماز است، مي تواند فكر و انديشه خود را درباره ي اهميت و اسرار اين عبادت سازنده به كار گيرد.

5- دقت و توجه كافي در هنگام وضو گرفتن؛ يعني، وضو را با



[ صفحه 81]



شادابي كامل بگيرد و دعاهاي آن را بخواند.

6- اذان و اقامه؛ گفتن اذان و اقامه و تامل و انديشه در معاني ذكرها و عبارت هاي آن، نقش ويژه اي در خشوع و خضوع انسان و اقامه نماز آگاهانه دارد.

7- هفت تكبير؛ قبل از گفتن تكبيرة الاحرام (الله اكبر)، مستحب است، شش «الله اكبر» ديگر، گفته شود و با گفتن «الله اكبر» هفتم، نماز آغاز گردد.

امام باقر (ع) فرموده است: «نماز خود را [به منظور ارادت و اطاعت]، با هفت تكبير شروع كن».

ب - در حال نماز:

مهم ترين بحث در اين زمينه، داشتن خشوع و حضور قلب در نماز است. روح نماز عبارت است از: خشوع و حضور قلب و بيداري دل و اين كه توجه داشته باشيم، چه مي گوييم و با كه مناجات مي كنيم. چنين نمازي انسان را از گناه و لغزش باز مي دارد و او را به قله ي فلاح و رستگاري مي رساند.



اگر نه روي دل، اندر برابرت دارم

من اين نماز، حساب نماز نشمارم



از اين نماز ريايي،چنان خجل شده ام

كه در برابر رويت، نظر نمي آرم





[ صفحه 82]





نماز كن به صفت، چون فرشته بايد و من

هنوز در صفت ديو و دد گرفتارم...



از رسول گرامي اسلام (ص)، سؤال شد: خشوع چيست؟ آن حضرت فرمود: «خشوع عبارت است، از تواضع داشتن از حال نماز؛ به طوري كه همه ي توجه قلب نمازگزار، متوجه ذات مقدس پروردگار هستي گردد».

براي رسيدن به مقام خشوع و خضوع، زحمت فراواني لازم است. در اين رابطه استفاده از راه كارهاي زير، مفيد و موثر به نظر مي رسد:

1- توجه به معاني و مفاهيم الفاظ و اعمال نماز.

2- در مراحل اول، نماز را خلاصه و حتي بدون رعايت ذكرهاي مستحبي انجام دهيم، تا با تحمل بار سبك، زودتر به مقصد برسيم.

3- قبل از نماز، فكر خود را از مشغوليت هاي قبلي خالي كنيم و با يك اراده ي محكم، فكر و برنامه ريزي آينده را به بعد موكول كنيم.

4- دست ها را روي ران ها قرار دهيم؛ به طوري كه دست براي ور رفتن با سر و صورت آزاد نباشد.

5- براي نماز، جاي ساده و آرامي را انتخاب كنيم تا رفت و آمد و ديگر عوامل زينتي، موجب حواس پرتي نگردد.

در اين رابطه سفارش شده كه مقابل درب باز، در كوچه و خيابان، مقابل آتش و چراغ، در آشپزخانه، روبه روي عكس و مجسمه و... نماز خوانده نشود تا از حواس پرتي جلوگيري گردد.



[ صفحه 83]



6- استفاده از سجاده ي ساده نيز تا حدي زمينه حواس پرتي را از بين مي برد.

7- خودداري از گناه و نافرماني خداوند، براي دست يافتن به خشوع و حضور قلب در نماز مؤثر است.

وقتي موارد ياد شده، رعايت گردد و نماز با تمام آداب و مستحبات آن برگزار شود؛ قطعا اين نماز، اثر و بركات فراواني بر دل و جان انسان خواهد گذاشت. [1] .