در كتاب «فقه الرضا» آمده است كه:

«حافظوا علي صلاة الليل، فانها حرمة الرب، تدر الرزق و تحسن الوجه و تضمن رزق النهار و طولوا الوقوف في الوتر؛ فانه روي: من طول الوقوف في الوتر، قل وقوفه يوم القيامة؛ [1] بر نماز شب، و تهجد، مراقبت و مداومت كنيد؛ زيرا كه نماز شب، احترام به ساحت اقدس پروردگار است؛ آن موجب افزايش روزي مي گردد و چهره ها را زيبا مي سازد و رزق آن روز را ضمانت مي كند. در نماز وتر درنگ و وقوف بسيار كنيد؛ زيرا كه در حديث آمده است كه: هر كس در نماز وتر خود، درنگ بسيار كند، وقوف و درنگ او در محشر و روز قيامت، اندك خواهد گشت».



اي خوشا آن دل كه پرتوگاه اوست

ساحت آن در، گذار راه اوست



اي خوش آن دل كان دو زلف جان پذير

بر در و ديوارش افشاند عبير





[ صفحه 207]





خوشتر آن صاحبدلي كاندر طلب

منتظر باشد در دل روز و شب



در «عيون اخبار الرضا» آمده است كه از امام رضا عليه السلام پرسيدند: از چه رو شب زنده داران مؤمن، خوش سيماتر از ديگران اند؟ فرمود:

«لأنهم خلوا بربهم، فكساهم الله من نوره؛ به جهت اين كه آنان با پروردگار خويش خلوت مي كنند و خداوند آنان را، با جامه اي از نور پوشانده است». [2] .

چه شده است ما را كه با دانستن اين همه فضايل و ارزش هاي «نماز شب»، باز در خماري خواب سياه، گرفتاريم؟ چه شده است، ما را كه قساوت دل را از حد گذرانده ايم و از قافله ي عاشقان، غافل و عقب مانده ايم؟ زهي روسياهي! زهي بيچارگي! زهي ناداني! و چه خوب گفته است، صاحب «ارشادالقلوب» احوال ما درماندگان را كه:

«اي برادر! شب و روز بيهوده نمي گذرد؛ بلكه از گذشتنش، نقص به عمر آدميان وارد مي شود و اين شب و روز، ساعت و لحظاتي است. پس اگر به لهو و لعب پرداختي و گفتي: لحظه ي ديگر به ذكر و نماز مشغول مي شوم (؟!) بدان كه روز را به غفلت گذرانيده اي و هر گاه شب فرارسد و تو همه ي آن را به خواب رفتي، از جمله ي آن كساني هستي كه در شب و روز، هيچ خيري در او نيست و هر كس چنين باشد مردنش بهتر است از زنده بودنش؛



[ صفحه 208]



زيرا قلبش مرده است و هر كس قلبش مرده باشد، خيري در حيات بدن او نيست. اي برادر! بيدار باش كه بيشتر عمرت در غفلت و خواب گذشت و غنيمت بدان باقيمانده ي عمر خود را و قيامت را فراموش مكن تا عاقبت به خير باشي...

اي برادر! هوشيار باش و تلافي كن آنچه را كه از تو فوت شده است. بسيار بر خود گريه كن به خاطر اين كه موفق نمي شوي كه به پروردگارت توجه كني و به سوي او روي آوري.

عتاب كن نفس اماره ي خود را و قبول نكن عذرهايش را در ترك بيداري در شب؛ زيرا عذرهايش همه دروغ است و اگر رنج بيداري يك ساعت از شب را به خود هموار سازي، به يك راحت و نعمتي هميشگي خواهي رسيد؟» [3] .



شد گاه وصل دلدار، قم ايها المزمل

آمد زمان ديدار، قم ايها المزمل



وقت سفر رسيده، يعني سحر رسيده

بيدار باش بيدار، قم ايها المزمل



در خلوت شبانه، بادلبر يگانه

نجوا بود سزاوار، قم ايها المزمل



(حسن زاده ي آملي)

نمونه ي كامل شب زنده داران و نماز شب خوان ها، حضرت علي بن موسي الرضا عليه السلام است. ابراهيم بن عباس مي گويد:

«كسي را نديدم كه از علي بن موسي الرضا عليه السلام برتر باشد. هرگز به كسي جفا نمي نمود، سخن كسي را قطع نمي كرد، خواسته ي افراد



[ صفحه 209]



را بي جواب نمي گذاشت، هيچ گاه پاهايش را مقابل كسي دراز نمي كرد و در حضور كسي تكيه نمي داد.

در شب كم مي خوابيد و اكثر شب ها تا سحرگاه بيدار بود. كار نيك و صدقه ي پنهاني را بسيار دوست مي داشت و نوعا چنين كارهايي را در شب تاريك انجام مي داد». [4] .

هم چنين درباره ي آن حضرت آمده است:

«هميشه با وضو بود و شب ها به عبادت مي پرداخت. وضو مي گرفت و نماز مي خواند و مقداري استراحت مي كرد. در پي اين استراحت كوتاه، ديگر باره برمي خواست و وضو مي گرفت و به نماز شب مي ايستاد و باز هم اندك استراحتي مي كرد. سپس برمي خاست و تا صبح همين گونه بود؛ يعني، تا صبح مشغول عبادت و مناجات بود. بعد از اين كه نماز صبح را در اول وقت مي خواند به سجده مي رفت و سر برنمي داشت تا آفتاب بلند مي شد». [5] .