حضرت امام رضا عليه السلام فرموده اند: «من دين الائمة عليهم السلام الورع



[ صفحه 179]



و العفة و الصدق و الصلاح و طول السجود؛ [1] جزء رسم و راه امامان شما، دوري از گناه، عفت و پاكدامني، راستگويي، مصلحت انديشي و سجده هاي طولاني است».

سجده بالاترين مرحله خضوع، والاترين درجه ي خشوع، بهترين وسيله ي تقرب، شايسته ترين حالت براي استجابت و نيكوترين منزل براي دريافت انوار درخشان حق تعالي و رسيدن به مقام قرب الهي است.

حضرت آيت الله خامنه اي بيان زيبا و جالبي درباره ي سجود دارند. ايشان مي نويسند:

«جبهه بر خاك نهادن، نشانه ي بالاترين حد خضوع انسان است و نمازگزار، اين حد نصاب تواضع را شايسته ي خدا مي داند؛ زيرا كرنش در برابر نيكي و زيبايي مطلق است و آن را در برابر هر كس يا هر چيز غير خدا، حرام و ناروا مي شمارد؛ زيرا گوهر انسانيت - كه ارزنده ترين متاع بازار هستي است - با اين كار فرومي شكند و انسان، خوار و پست مي گردد.

در همان حال كه سر بر خاك نهاده و خود را غرق در عظمت خدا مي بيند، زبانش نيز با اين حالت هماهنگي مي كند و با ذكري كه مي گويد، در حقيقت عمل خويش را تفسير مي كند: «سبحان ربي الاعلي و بحمده»؛ پاك و پيراسته است خداوندگار من كه برترين



[ صفحه 180]



است و من ستايشگر اويم؛ خداوندگار برترين، خداوندگار پيراسته و پاك. و تنها در برابر چنين موجودي است كه سزاوار است انسان، زبان به ستايش بگشايد و جبهه بر خاك بسپارد». [2] .

نمازگزار با اين حركت عملا فرمانبري و اطاعت خود را از خداي حكيم و بصير، اعلام مي دارد و پيش از اين هم تسليم و فرمان پذيري را به خود تلقين و يادآوري مي كند. پذيرش همين «عبوديت هر كس و هر چيز ديگر را از آدمي برمي دارد و او را از اسارت ها و زبوني هايي - كه بر او تحميل شده است - رها مي سازد».



در گلشن سجده همچو پروانه برو

با شور تمام و قلب فرزانه برو



آيين عبوديت حق، احيا كن

آن گاه به سوي يار، جانانه برو



(مؤلف)

وشاء در روايتي از امام رضا عليه السلام نقل مي كند كه آن حضرت فرمودند:

«أقرب ما يكون العبد الي الله و هو ساجد...؛ [3] نزديك ترين حالات بندگان، هنگامي است كه بنده در حال سجده باشد و از اين جهت خداوند در قرآن فرموده است: (سجده كن و خود را نزديك گردان)».



[ صفحه 181]



سجده، صعود و تعالي روح به مبدأ و منتهاي خود است.

سجده، زينت پرستندگان و زيور نيايش گران است.

سجده، پايگاه پرواز عارفانه و وعده گاه ديدار عاشقانه است.

سجده، اوج خشوع و نهايت خضوع است.

سجده، آينه ي تمام نماي بندگي و تصوير آسماني از فرمان برداري است.

سجده، سر فرود آوردن در برابر سلطان لايزال هستي است.

سجده، جواب «بلي» به ساقي جاودان الست است.

سجده، جلوه پردازي شيفتگي و شيدايي مهرورزان است.

سجده، طراوت گل هاي دوستي و حلاوت ميناي عشق است.

سجده، دل بستن به يك دوست و گسستن از هر چيز غير او است.

سجده، احياي آيين فرشتگان و تداوم طريقه ي قدسيان است.

سجده، با خدا بودن و به او پيوستن است.

سجده، قابل قبول ترين عمل و پسنديده ترين حالت است.

حضرت امام رضا عليه السلام فرموده اند:

«اذا نام العبد و هو ساجد قال الله عزوجل للملائكة: انظروا الي عبدي قبضت روحه و هو في طاعتي؛ [4] وقتي بنده اي در حال سجده به خواب رود، خداوند به ملائكه مي فرمايد: نگاه كنيد اين بنده ام را كه روح او را



[ صفحه 182]



گرفته ام، در حالي كه مشغول عبادت و اطاعت بود».

آري سجده، باشكوه ترين و معنوي ترين حالت مؤمنان نيكودل و پارسايان زنده دل است.

نمازگزار، به هنگام سجده، معنا و مفهوم سجده را بايد، وسيله ي تقرب و نزديكي دل به پيشگاه خداي تعالي قرار دهد كه هر قدر به خدا نزديك تر شود، به همان اندازه از ديگران دور خواهد شد.

شهيد ثاني قدس سره مي فرمايد:

«شكل سجده طوري مقرر شده كه انسان هنگامي مي تواند در حال سجده باشد كه از همه چيز و همه كس چشم بپوشد و روي برتابد تا شكل سجده محقق شود. از نظر توجه قلبي نيز اگر به كلي از همه ي ماسوي الله روي نتابد و چشم نبندد، سجده محقق نمي شود. كوچك ترين توجه به غير خدا، موجب مي شود كه انسان در رديف سجده كنندگان، قرار نگيرد». [5] .

كسي كه در سجده به غير خدا دل ببندد، به او نزديك مي شود و به همان مقدار از خداي - تبارك و تعالي - دور مي شود و از روح نماز و حقيقت سجده فاصله مي گيرد.

خداوند مي فرمايد: «ما جعل الله لرجل من قلبين في جوفه؛ [6] .



[ صفحه 183]



خداوند براي هيچ كس، دو قلب در درونش، قرار نداده است».

مرحوم فيض كاشاني مي گويد: «پس سجود كن، سجود آن كس كه بس به پستي گرايد و بسيار فروتني نمايد آفريدگار را - عزوجل - و خود را خوار و ذليل او گرداند و داند كه از خاكي آفريده شده كه همه بر آن پاي مي نهند و از نطفه اي پديد آمده كه همه آن را پليد مي شمرند». [7] .



از هستي خويش تا تو غافل نشوي

هر گز به مراد خويش واصل نشوي



از بحر ظهور تا به ساحل نشوي

در مذهب اهل عشق كامل نشوي