امام هشتم عليه السلام فرموده اند:

«انما امر بالوضوء ليكون العبد طاهرا اذا قام بين يدي الجبار و عند مناجاته اياه مطيعا له فيما امره نقيا من الادناس و النجاسة؛ [1] علت وجوب وضو اين است كه هر گاه بنده در پيشگاه خدا به نماز مي ايستد و خدا را مناجات مي كند، پاك و طاهر باشد و در حالي كه اوامر خدا را اطاعت مي كند و از پليدي ها و نجاست ها پاك شده باشد».

نمازگزار، بايد نخست وضو بسازد و تن و پوشاك او پاك باشد تا بتواند در پيشگاه خدايش بار يابد و با او سخن بگويد كه: «پاك شو اول و پس ديده بر آن پاك انداز» و كم كم آگاه مي شود كه جان نمازگزار هم بايد مانند تن و پوشاك او پاك باشد و چون جان آدم پاك شده است آنچه كه از او پديد مي آيد، پاك خواهد بود كه «از كوزه همان برون تراود كه در او است».



[ صفحه 117]



پس نمازگزار راستين، پنهان و آشكار او، درون و بيرون او، دست و دهان او، انديشه ها و پيشه هاي او، خواسته ها و كار و كوشش او همه پاك است.

اصولا دين اسلام يك برنامه ي كامل براي زندگي بشر بوده و تمام جنبه هاي حيات مادي و معنوي او را، در نظر دارد و از جهتي بهداشت و طهارت يكي از ابعاد مهم زندگي بشر است و اسلام عزيز نيز، نسبت به مسأله بهداشت و پاكي عنايت شاياني دارد.

پيامبر عليه السلام فرموده است: «الطهور نصف الايمان؛ [2] طهارت نيمي از ايمان است».

يكي از عرفا گويد:

«لازم است كه صاحبان بصيرت، هوشيار بوده و از اين ظواهر بفهمند كه اصل ايمان، آبادي و عمران قلب است و بدانند كه منظور حضرت رسول از جمله ي «طهارت نصف ايمان است» اين است كه اصلاح ظاهر، با نظافت و طهارت آن به وسيله ي ريختن آب، نصف ايمان است و نصف ديگر آن، اصلاح باطن، به وسيله ي اعمال صالح و اخلاق پسنديده است». [3] .



موانع تا نگرداني ز خود دور

درون خانه ي دل نايدت نور





[ صفحه 118]





موانع چون در اين عالم چهار است

طهارت كردن از وي هم چهار است



نخستين پاكي از احداث و انجاس

دوم از معصيت وز شر وسواس



سوم پاكي ز اخلاق ذميمه است

كه با وي آدمي، همچون بهيمه است



چهارم پاكي سر است از غير

كه اين جا منتهي مي گرددش سير



بنده اي كه آماده ي مناجات و راز و نياز با اول قدرتمند جهان هستي مي گردد، بايد از هر لحاظ خود را آماده و مهيا سازد و با حالتي مورد پسند و هيئتي نيكو در محضر او، حاضر شود. حضور در پيشگاه چنين سلطاني، لياقت، شايستگي و پاك دلي مي خواهد.

بدون طهارت از پليدي هاي ظاهري و باطني نمي توان به دستگاه ملكوتي آن عزيز راه يافت. بايد، يك به يك و مرتبه به مرتبه دست به پاكسازي زد و خود را مهيا و آماده نمود.

در اين امر خطير و مقدس، بايد اين چهار مرتبه را پيمود:

1- پاك نمودن و نظافت ظاهر از چرك، نجاست و كثافت؛

2- پاك نمودن اعضا و جوارح بدن از جرايم و گناهان؛

3- تطهير قلب از رذايل اخلاقي؛

4- تطهير اندرون از غير او؛ يعني، عدم توجه به ديگران در تمام شؤون زندگي.

گفتار قدسي امام رضا عليه السلام نيز ناظر به همين مطلب است كه فرمود: «بنده هر گاه در پيشگاه خدا به نماز مي ايستد و خدا را



[ صفحه 119]



مناجات مي كند، بايد پاك و طاهر باشد و در حالي كه اوامر خدا را اطاعت مي كند، از پليدي ها و نجاست ها پاك شده باشد».

همه ي اينها مقدمه ي «وضو» بود و آن مقدمه ي «نماز» است و نماز نيز مقدمه ي «راز و نياز» است و راز و نياز، مقدمه ي «پرواز».



دست من اين جا رسيد اين را بشست

دستم اندر شستن جان است سست



اي ز تو كس گشته جان ناكسان

دست فضل توست در جان ها رسان



حد من اين بود كردم من لئيم

زان سوي حد را نقي كن اي كريم



از حدث شستم به حيله پوست را

از حوادث شو خدايا دوست را



آري براي رسيدن به هر چيزي، يك وسيله و مقدمه اي نياز است، كه بدون آن اسباب و وسايل، آدمي نمي تواند به مقصود مهمي كه دارد، نايل آيد.

حال وضو و طهارت نيز، مقدمه و كليدي است براي ورود به گلستان سرسبز نماز و در نتيجه آغازي براي ورود به بهشت.

«الوضوء مفتاح الصلاة و الصلاة مفتاح الجنة؛ [4] وضو كليد بهشت و وسيله ي افتتاح نماز است و نماز، كليد در بهشت مي باشد».

در كتاب مصباح الشريعه از امام صادق عليه السلام روايت شده است: «هنگامي كه قصد طهارت و وضو كردي، چنان به طرف آب حركت كن كه گويي به طرف رحمت خدا مي روي؛ زيرا خداي تعالي، آب



[ صفحه 120]



را كليد نزديكي و مناجات خود و راهنماي بساط خدمتش قرار داده است و همان طور كه رحمتش گناهان بندگان را مي شويد، جز آب چيز ديگري نجاسات ظاهري وي را زايل نمي كند...

آب يكي از مظاهر بزرگ رحمت حق است كه در عالم طبيعت آن را نازل فرموده و آن را مايه ي حيات موجودات قرار داده است... پس در صفا و رقت و پاكيزگي و بركت آب بنگر و بنگر كه چگونه با همه چيز ممزوج مي شود و در همه چيز وجود دارد [و آن را در اعضايي كه خدا دستور داده، استعمال كن و واجب و مستحبش را به جا آور]...». [5] .



آمادگي جسم و روان است وضو

مفتاح در باغ جنان است وضو



با آب حيات عشق، دل را شوييد

آئينه ي پاكي جهان است وضو



(مؤلف)

براي وضو آب تهيه كن ولو به خريدن باشد

شخصي از امام رضا عليه السلام سؤال كرد: مردي جهت نماز احتياج به وضو دارد، و دسترسي به آب ندارد. پس به قدر آب وضو به مبلغ صد درهم پيدا مي كند، آيا واجب است كه او صد درهم بدهد و آب بخرد، و وضو بسازد؟ يا تيمم كند و با تيمم نماز بخواند؟

حضرت فرمود: «بل يشتري، و قد اصابني مثل ذلك فاشتريت



[ صفحه 121]



و توضأت و ما يسؤني بذلك مال كثير؛ آب بخرد، سپس فرمود: مثل اين براي من پيش آمد و من آب را به صد درهم خريدم و وضو ساختم و نمازم را با وضو خواندم، و پرداخت مال زياد براي آب وضو مرا ناراحت نكرد، و اثر منفي بر من نگذاشت». [6] .