بسم الله الرحمن الرحيم

حجةالاسلام تقي قرائتي:

از ميزگرد سال گذشته تاكنون، دنبال اين مسأله بوديم كه ببينيم مسجد چرا اينگونه است؟ يا بايد رهايش كرد و درها را بست، يا بايد به آن رسيد. اين مسأله كه همه ي عزيزان، همه ي مؤمنين و همه ي دوستداران نماز مي گويند باشد و به آن توجه هم نمي شود، مسئله اي است كه عزيزان از آن رنج مي برند. ديد كلي بر اين است كه مسجد پرورشگاه است، همانند دامن مادر. آماري كه گرفته شده است اين است كه 45 درصد از اوقات شريف شهداي ما در مسجد گذشته است. اگر واقعاً مسجد پرورشگاه خوبي است، بهتر از اين بايد به آن رسيد، چون اين مسجد است كه مثل مادر، شير خود را كه نماز است، با دست خودش به جوانان و نوجواناني كه تشنه هستند مي رساند. اگر مقداري اين را جا به جا كنيم نتيجه هاي معكوس خواهيم گرفت. با اوضاعي كه دنيا و جامعه كنوني ايران ما دچار آن



[ صفحه 274]



مي باشند، تكليف ما را به كجاها مي رساند. اگر اين شير مادر عوض شود و به شير خشك تبديل شود، يعني فرهنگسراها، پارك ها، فيلم ها، سرگرمي ها و ورزش ها جاي مسجد و نماز را بگيرند، نتيجه اي كه ما و خون شهدا از آن مي خواستيم بگيريم، بدست نخواهد آمد. اگر اين شير، از مادر گرفته شود و توسط شيشه تكيه و حسينيه، مصلي، پارك و غيره، به اين بچه و به اين نوزاد برسد، آن عاطفه مادري را به همراه نخواهد داشت. بي دليل نيست كه فقها فتوا داده اند نماز فرادي در مسجد، ارجح است از نماز جماعت در غير مسجد. چه كلمه اي براي يك مؤمن زيباتر از مسجد است؟ مسجدي كه رسول گرامي اسلام (ص) بيشترين وقتشان را در آنجا مصرف مي فرمودند. مسجد نمي تواند همانند مادر حرف بزند، ولي روزي از من و شما شكايت خواهد كرد كه من و شما قدرت جواب نخواهيم داشت. نماز در مسجد «تنهي عن الفحشاء و المنكر» است. اگر اين نماز جمعه هاي ما كه مظهر، «تُرحِبُونَ بِهِ عَدُوَّاللَّهِ» است، نباشد، دست ما ديگر به جايي بند نيست.

به هر حال ما كه مفتخر هستيم به كسوت روحانيت و روحانيت سرپرست اين خانواده است و سرپرست اين مادر، تا به اولين محل پرورش خود و به آنجايي كه ما را در آن به طي صراط مستقيم تشويق كردند، به مساجد، نپردازيم و به بچه هاي خود سر نزنيم، جوانان خود را در نيابيم و اين خانواده را در نيابيم و به جاي آن به جاهاي ديگر برويم و به آن بچه هاي ولگرد توي خيابان بپردازيم، وضع نامطلوبي پيش خواهد آمد. الان وضعيت نه چندان مناسبي وجود دارد، به عنوان مثال:

آخرين شغل و كمترين شغل روحانيت پيشنمازي شده است و اين مشكلي



[ صفحه 275]



است كه ما بايد به آن برسيم. اين مادري است كه در دامن او عزتمندانه زيستن و خنديدن به همه عاطفه ها و محبت هاي دروغين و خنديدن به تهاجم فرهنگي صورت مي گيرد. دامن مادر، امنيت آفرين است. اگر مساجد ما تحرك پيدا كنند و جايگاه خودشان را پيدا نمايند، خواهيم ديد كه نماز ما بهتر از اين خواهد شد. روزه ما، زكات ما، حج و جهاد ما همه در جاي خود قرار خواهند گرفت. خداوند متعال اين ظرف را براي اين كار ساخته اند و دستورش را عنايت فرموده اند، نه آنچه ما الان داريم از آن استفاده مي كنيم. مثلاً وقتي كه كسي مرد، مي گوييم او را به مسجد ببريد. خدا ان شاءالله توفيق عنايت كند كه عاشقان نماز و مسجد، بتوانند حق مادر خودشان را ادا كنند و نسل نو بتوانند از اين نعمت عظمي بهره ي بيشتري بگيرند، مي بينيد و خواهيد ديد كه شخصيت هاي برجسته نظام حال و آينده ما، همه آنها كساني هستند و خواهند بود كه در مساجد پرورش يافته اند.

با اين مقدمه براي شروع بحث، سؤالات ميزگرد را مطرح مي كنم:

سؤال اول را از جناب آقاي مهندس بنيانيان داريم. ايشان در امور تربيتي كارشناس بوده اند و اكنون نيز معاون فرهنگي سازمان برنامه و بودجه مي باشند و در اين چند ساله الحمدلله سخنان ايشان در اجلاس نماز، راه گشا بوده است. از ايشان مي خواهيم كه بفرمايند ويژگي هاي يك مسجد نمونه چيست و مسجد نمونه چگونه مي تواند باشد؟

آقاي بنيانيان:

بسم الله الرحمن الرحيم

من خيلي فكر كردم كه در اين 6- 5 دقيقه ي اين ميزگرد چه چيزي بگويم كه روز قيامت بتوانم پاسخگو باشم. چون رؤساي دانشگاه ها و متدينين



[ صفحه 276]



دانشگاه ها و نخبگان حوزه ي علميه اينجا هستند، ريشه اي ترين مسأله را عرض مي كنم و به لحاظ مسئوليتم (معاونت سازمان برنامه و بودجه) عرض مي كنم كه ما آمادگي تأمين اعتبار كافي براي تحقيق روي اين مشكل ريشه اي را داريم. ببينيد عزيزان! براي ايجاد جاذبه در مسجد، بايستي اقدامات تأثيرگذاري را انجام داد. كارهاي بسيار ارزشمندي انجام شده است. يك مجموعه اقداماتي را بايد انجام داد كه انسان ها از درون خانه به سمت مسجد حركت كنند، به خصوص نسل جوان ما. در اين فاصله موانع بسيار جدي و ريشه اي داريم. مسئوليت اداري من حكم مي كند كه بخش هاي ديگر از آن را باز كنم. گرچه خواهش مي كنم با دقت گوش كنيد تا سوء تفاهمي ايجاد نكند. مقوله ي حضور در مسجد، مقوله ي تعادل بخشي، توجه به روح و معنويت در مقابل توجه به نيازهاي جسمي و مادي است. حالا نگاه كنيد به صحنه هاي اجتماعي كه چه عواملي در حال حاضر، نيازهاي جسمي و مادي ما را روز به روز پر از توسعه و رونق فزاينده مي سازند و چه عواملي در جامعه، توجه به معنويت و مسائل روحي را به انزوا مي برد. اگر بخواهيم مسجد احيا شود، اين عدم توازن را بايد به هم بزنيم. همين معنا است كه منابع مختلف جامعه را جا به جا مي كند يا به سمت احياي دين و يا به سمت مهجور شدن دين. با توجه به اينكه ما كشوري جهان سومي هستيم، روند عمومي و شكل توسعه از غرب وارد مي شود. ماهيت توسعه اقتصادي و توسعه غربي، توسعه نيازهاي مادي و جسمي است.

براي توسعه مادي و جسمي همه ساختارهاي علمي، از جمله آموزش و پرورش، آموزش عالي، اقتصاد و سازماندهي هاي اجتماعي طراحي شده است و حتي نظام حكومتي بر اساس توسعه مادي است. ما در سازماندهي نظام كلي



[ صفحه 277]



حكومتي مان دچار يك اشكال ريشه اي هستيم، به اين بحث عنايت كنيد تا از آن سوء استفاده سياسي نشود و آن اينكه ضرورت بعضي مراجعات به افكار مردم براي شكل دهي به ساختار كشور و تشكيل مجلس براي مدت چهار سال مطالبي را اقتضاء مي كند. تهاجم فرهنگي غرب به افكار عمومي مردم در توسعه، نياز شكم و شهوت و لباس را سازماندهي مي كند. مجرياني كه راي مردم را مي خواهند در پاسخ به اين نياز مردم، عكس العملشان در مدت چهار سال توجه به شكم است و لباس و مسكن.

در يك چنين جوي كه گروهي از مؤمنين فكري چهار ساله دارند، در اين ميان، مسائل فرهنگي، قرباني مي شود و يكي از مسائل فرهنگي مسجد است. نهاد برنامه ريزي كشور و زير مجموعه دولت جمهوري اسلامي، بايد حساسيت هاي دولت چهار ساله را پاسخ گو باشد. مردم از نمايندگان خود ساختمان، اتوبان، جاده، پل، فرودگاه مي خواهند نه دينداري نسل جوان و در بعد آموزش و پرورش نيز، شما فقط وزن «آموزش» مي طلبيد، اما وزير محترم و مسئولينش را محاكمه مي كنيد كه چرا بچه هاي ما دين ندارند. شما در همه ي ساختارهاي پيگيري و نظارت، فقط آموزش مي خواهيد. از دانشگاه هم فقط آموزش مي خواهيد و داريم همديگر را محاكمه مي كنيم. اگر فرزند شما سواد نداشت به آموزش و پرورش حق مي دهيد او را نگه دارد و اگر دين نداشت، حق نمي دهيد كه او را نگه دارد و ديندارش كند. توسعه غرب، بحث شكم است و لباس و توسعه شهوت. اين توسعه به كمك اطلاعاتش، تكنولوژي اش و علومش اين نوع تقاضاها را توسعه مي دهد و نمايندگان براي گرفتن رأي مردمي كه گرچه مؤمن اند و متدين، تمام حساسيت هايشان گِرد محاكمه وزراء آموزش و



[ صفحه 278]



پرورش، دانشگاه، جهاد و وزراي مختلف در ارتباط با تأمين اين نوع نيازها رقم زده مي شود. برادران عزيز و خواهران محترم، مسائل ديني را با حساسيت هاي شخصي و فردي نمي توان پيگيري كرد. همان طور كه نظام آماري به طور روزمره تغييرات قيمت كالا و مرغ را اندازه گيري مي كند و جلوي رئيس جمهوري فرهنگي شما مي گذارد و ايشان را مجبور مي كنند كه دغدغه شبش قيمت مرغ باشد، شما دانشگاهيان و حوزويان هم كمك كنيد تا شاخص هاي فرهنگي- ديني نسل جوان را اندازه گيري كنيم و بگذاريم در مقابل مقام معظم رهبري، رئيس جمهوري و نمايندگان مجلس و ساختارهاي سازماني را براي احياي دين نسل جوان به كار بگيريم، بنده به عنوان معاون فرهنگي سازمان برنامه و بودجه در خدمت آن دانشگاهيان و حوزوياني كه پيام مرا گرفتند هستم تا ان شاءالله با تخصيص منابع مالي براي صرف تحقيق و مطالعه، نه ساختمان سازي، اين معضلات ريشه اي ساختارهاي اجتماعي را شناسايي و در اختيار مسؤولان بزرگ نظام قرار دهيم.

حجةالاسلام تقي قرائتي:

جناب حجةالاسلام مداح،دبير كانون هاي فرهنگي مساجد در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي. با توجه به مسائلي كه در زمينه ي ضعف فعلي مساجد در امور فرهنگي وجود دارد، راه كارهايي را ارائه بفرماييد.



[ صفحه 279]



حجةالاسلام مداح:

بسم الله الرحمن الرحيم

در ارتباط با كارهاي فرهنگي مساجد، همان طوري كه عزيزان، خواهران و برادران اطلاع دارند بعد از پيروزي انقلاب بحمدالله اين سنت حسنه پاي گرفته است كه مسجد فقط محلي براي عبادت صرف، آن هم به معناي اقامه نماز نيست. بسياري از مساجد در حال حاضر در كشور وجود دارند كه نهادهاي مختلف فرهنگي اعم از سازمان تبليغات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، خود برادران بسيج و ديگران كارهاي فرهنگي در آنجا انجام مي دهند. به دليل مشكلاتي كه ما در اين ارتباط داريم، معمولاً موانعي در پيش پاي عزيزاني كه كار فرهنگي مي كنند گذاشته مي شود كه بايد اين موانع برداشته شوند.

ما نمي توانيم بگوييم كه همه كارها را بايد به مسجد آورد. ما بايد سفره مسجد را آنقدر پهن كنيم كه بگوييم هر كس هر چه مي خواهد، بيايد، سرسفره ي مسجد وجود دارد. بنده به عنوان مسئول يك كانون فرهنگي و هنري خدمت شما مسائلي را عرض مي كنم و بي اطلاع نيستم. به هر حال ما در مساجد فعاليت هاي فرهنگي انجام مي دهيم، اماآن طور نيست كه ما تمام كارها را بتوانيم در مسجد انجام بدهيم. اگر واقعاً همان اقامه نمازي كه خواسته شده است در مسجد انجام شود، همان تعليم و تربيتي كه وظيفه امام جماعت، واعظ، خطيب و سخنران است، در مسجد انجام بگيرد و در همان كلاس هايي كه در مساجد بعضاً تشكيل مي شود، معلم به درستي كار خود را انجام بدهد، بخش عظيمي از مشكلات حل خواهد شد. جمع، جمع خودي است، متأسفانه بايد عرض كنم كه



[ صفحه 280]



بسياري از ائمه محترم جماعت ما هنوز اعتقاد به كار فرهنگي در مساجد ندارند و مانع جوانان مي شوند. با اين استدلال كه شما اصلاً نمي توانيد كار فرهنگي بكنيد، بلد نيستيد كار فرهنگي بكنيد، كار فرهنگي را بايد ما بكنيم. خود او هم كار فرهنگي به آن معنا انجام نمي دهد، يا بدون مطالعه حاضر مي شود يا از مباحث روز و مباحث جديد آگاهي و اطلاع ندارد. هنوز كه هنوز است در مسجد فقط در همان هنگام نماز باز مي شود. خيلي زود هم مي خواهد بسته بشود. به قول حاج آقا قرائتي از آن طرف هم خادم عبوس و عصباني است كه با بچه ها برخورد مي كند.

به هر حال بايست اول مقتضي را موجود كنيم، بايستي مساجد كاملاً و از هر جهت آماده باشند. از جهت بهداشت، نظافت و از جهت نظم در امور. هنوز مساجد ما مرتب و منظم نيستند. كارهايي كه در آن انجام مي شود به صورت منظم و با ترتيب نيست. حالا ما اگر مثال بزنيم به ساير بلاد اسلامي، بلافاصله شايد به بعضي ها بر بخورد.آقاي امام جمعه محترم شيراز آيت الله حائري شيرازي خوب فرمودند، به هر حال محاسن آنها را بايد گرفت. هنوز مؤذن هاي ما قبل از اذان و بعد از اذان معلوم نيستند. دعا خوان بين دو نماز معمولاً هر دعايي كه دلش مي خواهد، مي خواند. بعد از نماز نيز همين طور است، هيچ نظم و انضباطي نيست، البته اين به آن معنا نيست كه هيچ مسجدي اين گونه نيست. نخير! ما مساجدي داريم كه به هر حال منظم و مرتب هستند و بازدهي خيلي خوبي هم دارند. بنابراين اگر مي خواهيد كه واقعاً از مساجد استفاده بهينه شود، بايد به مساجد رسيدگي گردد. يكي از شؤون حكومت اين است كه برنامه بدهد. وقتي كه مي گوييم حكومت، منظور دولت نيست كه خيلي ها اشكال كنند كه اي



[ صفحه 281]



داد و بيداد مساجد ما دولتي شد.

حكومت- منظور تمام نهادهايي است كه در اين كشور دارند كار مي كنند- بايستي به مساجد برنامه بدهند تا مساجد سليقه اي عمل نكنند و هر كس هر چه دلش خواست انجام ندهد. بايد مساجد محلي براي معنويت درخور باشد. بعضاً ديده مي شود كه در خود مساجد غيبت مي شود، تهمت زده مي شود و گناهاني صورت مي گيرد و حال و هواي نفساني بر خيلي از افراد حاكم است.

خوب اينها سبب جذب نمي شود، بلكه دافع است. اگر مي خواهيم كه مشكلات ما در ارتباط با نماز و مسجد و جذب جوانان به مسجد حل بشود، بايد كار بكنيم. باز هم از كلمات آيت الله حائري شيرازي استفاده مي كنم كه در گذشته از ايشان شنيدم- بايد اهل محل هر مسجد، نمك گير مسجد بشوند نه اينكه فقط يك عده خاص با مسجد ارتباط داشته باشند و اگر اطعامي صورت گيرد، فقط همان افراد خاص، از آن بهره نگيرند. بايد دانش آموز، يا دانشجو را اگر موفق است در مسجد تشويق كنند. بايد امام جماعت، هيأت امناء و مسئولين فرهنگي به خانه هاي كساني كه حتي اهل مسجد نيستند، اهل نماز نيستند، سركشي بكنند. اگر كسي بيمار مي شود به عيادتش بروند. اگر كسي از آنها فوت مي شود، يك تاج گلي، يا يك شاخ گلي بگيرند و دسته جمعي به منزل او بروند. آيا ما اين كارها را كرده ايم كه بعد بگوييم آنها جذب مسجد نشدند؟ اگر اين كارها را بكنيم فكر مي كنم كه ان شاءالله جذب مسجد خواهند شد.

حاج آقا تقي قرائتي:

ضمن تشكر ازحاج آقاي مداح، يك استفاده ي فقهي هم از صحبت هاي ايشان مي شد كه مسجد توليت بردار نيست، مال همه است و كسي حقي بر آنجا ندارد،



[ صفحه 282]



حتي خود واقف نمي تواند اختيارات مسجد را محدود كند، چنانچه در خبرها بود كه يك كسي يك مسجدي ساخته و گفته كسي حق ندارد اينجا نماز بخواند، چون من اينجا را براي مراسم هفت، چهلم و سال ساخته ام. وقتي اين گونه شد، خوب اين مسائل هم پيش مي آيد. ما در تاريخ داريم، حال صحت و سقمش با آقايان است.خود اميرالمؤمنين متعرض كسي نمي شد كه تو آمدي اينجا چكار كني؟ بلند شو برو! هيچ كس نمي تواند كسي را از مسجد بيرون كند. هيچ كس نمي تواند بگويد من متولي مسجدم. مسجد، «وضع للناس» است. مساجد الان در حال رسيدن به اين وضعيت است، اين است كه همه به هم نگاه مي كنيم. يكي مي گويد معطل اوقافم، اوقاف هم مشكلاتي دارد. من اين را به عنوان نمونه عرض مي كنم، اخوي محترم هم هستند. مسأله اوقاف واقعاً وبالي شده براي مردم و الان قفل شده و بايد روي آن كارِ كارشناسي بشود. الان آن مساجدي كه موقوفه دارند، داراي مشكل هستند. مردم مي گويند اين مساجد موقوفه دارند، روحاني آن هم همين طور و... اما موقوفه مشكلي را حل نكرده است. اگر بخواهيم مشكل مساجد حل شود همه با هم بايد كار بكنيم، چنانچه نسبت به «امام حسين (ع)» اينگونه است. شما نديده ايد يك جا مشكل حسينيه مطرح بشود. مي آيند پول مي دهند و خرج و آقا دعوت مي كنند، يك جا گير آب و برقش نيستند، اما هر مسجدي كه سراغ داريد، اولين مشكلش هزينه هاي خدماتي آن است، به خاطر اينكه گردن هم مي گذارند، هيچ كس مسئوليت پذير نيست. خلاصه فرمايش حجةالاسلام مداح اين بود كه ما بايد همه با هم، هر كسي گوشه ايي از كار را بپذيرد. ارشاد، اوقاف، مركز رسيدگي به امور مساجد- كه در تهران مستقر است- سازمان تبليغات اسلامي، جامعه ي روحانيت و



[ صفحه 283]



حوزه هاي علميه، همه بايد با هم اين كار را انجام بدهند، كاري نيست كه حتي دولت به تنهايي بتواند انجام بدهد.

از جناب حاج آقا صادق زاده حفظه الله تقاضا داريم اطلاعاتي درباره ي وضعيت مساجد موجودي كه ايشان در تهران تحت پوشش دارند، در اختيار عزيزان بگذارند.

حاج آقا صادق زاده

بسم الله الرحمن الرحيم

بنده فهرست وار مطالب خود را به عرض مي رسانم. اصولاً بايد به پنج ركن مسجد توجه شود. اگر به اين 5 ركن در مسجد توجه نشود، مسجد كارآيي خودش را نخواهد داشت و همين معضلات و مشكلاتي كه امروز همه ي آقايان مي بينند و اعتراضات و انتقادهايي كه مي كنند وارد خواهد بود. اين 5 ركن عبارتند از: 1- ساختمان مسجد، قرآن هم به اين مسأله اشاره دارد «انما يعمر مساجد الله من ءامن بالله» اين آيه صراحت قرآن را در مسأله ساختمان بيان مي دارد. پيامبر اكرم (ص) وقتي آيه را تفسير مي كند، مي فرمايد: فقط تعمير بنا مورد نظر نيست، بلكه حضور مردم در مسجد نيز مورد توجه است. حديث عجيب و تكان دهنده اي است. سند حديث هم، سند خوبي است. براساس بررسي بنده اين حديث مي فرمايد: اگر مي خواهي بگويي فلاني مؤمن است، ببين آيا معتاد به مسجد هست يا نه.

معتاد به چه كسي مي گويند؟ به كسي كه تا صداي «الله اكبر» بلند شده مي دود براي نماز! آنهايي كه معتاد دود و دم هستند، حتي چند لحظه هم



[ صفحه 284]



نمي توانند دير شدن آن را تحمل كنند.

اين مطلب يك مفهوم مخالفي دارد، مفهوم مخالفش اين است كه آنهايي كه معتاد مسجد نيستند، رفت و آمد با مساجد ندارند: «ليس بالمؤمن». به هر حال مي خواهم بگويم كه از مصاديق آيه بنا است. نمي خواهم بگويم همه مصداق، تعمير بنا است و لذا از وقتي كه ما وارد اين مسجد يا مصلاي جناب آقاي حسني شديم، هر كس را من ديدم، همه تعريف مي كردند و تصديق. همه بارك الله و آفرين مي گفتند. بناي مسجد اثر دارد. روي بنا بايد كار كرد. برادر بسيار عزيزمان حاج آقا تقي قرائتي هم سميناري درباره بناهاي آينده مساجد دارد. اين هم دو بخش است: 1- مساجدي كه بايد در آينده ساخته شوند كه بايد در آنها سنت هاي اسلامي حفظ شوند. بنده در اين زمينه تخصص ندارم حرف هم نمي زنم. 2- تعدادي از مساجد موجود كشور ما هم داراي بنا و ظاهري نازيبا هستند.

اين هم يك بحثي است، بايد مساجدي كه هست، سر و سامان بگيرند. مخصوصا مسأله وضوخانه ها و بهداشت آنها.

در 55 مسجد در استان تهران با كمك مركز رسيدگي به امور مساجد تغيير كلي داده ايم. مشاركت مردمي بايد در مساجد حفظ شود.

ركن بعدي امام جماعت است. ما تخمين زده ايم كه نقش امام جماعت در جذب مردم به مساجد 60 % مي باشد و لذا امام جماعت در جذب نمودن مردم نقش كارسازي دارد.

من شب ها در تهران، هر شب به يك مسجد مي روم. امام جماعتي است كه 700 نفر مأموم دارد. 450 نفر از آنها جوانند. اين امام جماعت تمام منطقه را در



[ صفحه 285]



دست دارد. پزشكان منطقه را جمع كرده و با آنها جلسه گذاشته است. با كسبه هم همين طور. اصلاً منطقه را اداره مي كند. اگر كاسبي گرانفروشي كرد از طريق كاسب و مسئول آن كسبه وارد عمل مي شود و.... امام جماعت خيلي نقش مهمي دارد. ما يك بررسي در مورد سطح علمي ائمه جماعت انجام مي دهيم. در خود استان تهران هزار و هشتصد امام جماعت وجود دارد، اينان را طبقه بندي مي كنيم كه در آينده برايشان در سطوح مختلف آموزش بگذاريم. نه تنها در فقه و اصول، در بيان و تفسير هم. روش بيان تفسير بايد تغيير پيدا كند. در تفسير نبايد اختلاف اقوال را گفت. مي بايست براي آن زباني جوان پسندانه و زباني امروزي برگزيد. ركن چهارم، مسأله ي خادم است و نيروي مقاومت بسيج پنجمين ركن است.

هر كدام از اين پنج ركن اگر در مسجد درست كار نكنند و آن طور كه شايسته است كارشان را انجام ندهند، مشكل ايجاد مي شود و مانعي است در مقابل جذب مردم. ما هم كار عملي كرديم. حالا بنده يك نمونه اش را اشاره مي كنم، ما خدّام پير و از كار افتاده را باز خريد مي كنيم. يعني ديديم در يك مسجد پيرمردي است كه تا نماز تمام مي شود در مسجد را مي بندد و مي گويد مردم نيايند. وقتي در مسجد كلاس برگزار مي شود، مي آيد داد مي زند كه بچه ها فرش ها را پاره كردند. تا ديروز كه مي آمدم سي و پنج نفر از خدام پير را بازخريد كرديم، يعني ما گفتيم آنها بيست سال در مسجد كار كرده اند و نمي شود همين جوري آنها را بيرون كرد. چهارصد هزار تومان مركز امور مساجد داده است، به ائمه جماعت هم گفتيم چهارصد هزار تومان از مردم بگيريد، بدهيم آنها بروند. بعد هم مددجو پيگير است تا حداقل يك خانه اي، يك اطاقي، خانه كه نه يك اطاقي



[ صفحه 286]



بتواند اجاره كند. در مورد هيأت امناء هم مسائلي وجود دارد ما كارهايي را انجام داده ايم.

آقاي تقي قرائتي:

بنده دو نكته را عرض كنم. يكي اين كه وقت ميزگرد خيلي كم است. مسأله بعدي اين كه برگزار كننده ي اين سمينار بنده نيستم. سمينار «معماري مساجد» كه ما برگزاركننده ي آن خواهيم بود، به اين انگيزه شروع شده كه متأسفانه ما براي سينما سازي در جمهوري اسلامي دوازده كتاب آيين نامه اي داريم كه رنگش، سقفش، ديوارش، فرشش، صوتش، نورش، چگونه بايد باشد ولي جزوه اي كه اخيراً بنده با حاج آقا توسلي در هفت، هشت صفحه نوشته ايم، كاملاً غير تخصصي است. ما يك جزوه براي مسجد سازي نداريم. خدمت رئيس جمهوري بوديم، جناب آقاي خاتمي، ايشان فرمودند سينما صاحب دارد و بالاخره يك كسي هست كه رسيدگي مي كند، مسجد را چه كسي مي خواهد رسيدگي كند؟ متأسفانه مساجدي كه ما الان مي سازيم، سير قهقرايي دارد. از دوران قاجاريه به اين طرف مسجد پويا ساخته نشده است. هر وقت بخواهيم مسجد خوب را مثال بزنيم، مي گوييم مسجد امام اصفهان. بالاتر از آن نمي توانيم برويم. هيچ وقت به فكر اين نمي افتيم كه بايد همراه و همپاي پيشرفت ها، در مساجد تحول ايجاد كنيم.

به هر حال دوستاني در دانشگاه هنر، يعني نهاد نمايندگي ولي فقيه و دانشگاه علم و صنعت، دانشكده هاي معماري و مسجد سازان در اين راه قدم هاي خيري برداشته اند كه الحمدلله الان در خدمت يك نفر از ايشان هستيم. يكي از اين



[ صفحه 287]



مسجدسازان پير مرد خيري است كه تاجر بازار بوده، سه راه و پاساژ داشته، يكدفعه ديده كه جوان ها دارند منحرف مي شوند و نياز به مأوا دارند و شخصاً، نه با پول خودش و با پول مردم متجاوز از صد مسجد ساخته است، خيلي هم عالي ساخته است. مساجدش هم الان در همه ي ايران پراكنده است، مخصوص يك جاي خاص هم نيست. بسيار مرد شريف و با انگيزه اي است. واقعاً مي ارزد كه ببينيم اين پير مرد با دست خالي چطوري مي تواند اينقدر فعال باشد. من از طرف خودم و مؤسسه عمران مساجد از ايشان بسيار تشكر مي كنم و بايد اين گونه نيروها زنده بشوند. ايشان تا آخرين كاشي كه كاركردند، با وضو بوده است. يعني مردم با احترام و تقدس نگاه مي كردند. زبانم الكن است از اينكه بگويم صد و پنجاه مهندس در اين شش ماهه ي اخير رفتند و وارد شهري شدند تا براي مسجد معماري كنند، فردي كه به عنوان همراه با آنها فرستاديم مي گفت از اين صد و پنجاه نفر معمار، فقط يكي شان نماز خوانده و رفته براي مسجد معماري كند. مردم واقعاً بايد در اين زمينه احساس مسؤوليت كنند، چنانكه در تاريخ مسجد اعظم قم داريم، اين را هم بگويم، مي گويند: پيرزني يك دانه آجر در ميان دستمال گذاشت و آن را خدمت آيت الله العظمي بروجردي (ره) برد و گفت: اين به قيمت يك تخم مرغي است كه در آمد روزانه من است و دوست دارم كه از اين آجر در مسجد استفاده شود. الان مي بينيم كه اصلاً اين فرهنگ نيست. اگر اين فرهنگ در بين مردم و در بين جوانان حاكم شود، بسيار خوب است و مفيد. در تاريخ چقدر مسجد داريم كه زنها از مهريه و ارثيه شان شخصاً ساخته اند. ما مشكل تشخيص و مشكل فرهنگ داريم كه اگر اينها باشد، نه نظافت مشكلي دارد و نه امام جماعت و نه غير آنها.



[ صفحه 288]



از حاج آقا توسلي تقاضا مي كنيم بفرماييد كه چرا اسلام سفارش و تأكيد كرده است كه نماز بايد در مسجد برگزار شود و نماز خارج از مسجد فرع است و چرا اصل با جماعت در مسجد است؟

حجةالاسلام توسلي:

بسم الله الرحمن الرحيم

مسجد پايگاه نماز است. اگر ما اين شعار را سرمشق قرار بدهيم كه مسجد پايگاه نماز است و نماز جماعت اولي است، اگر مردم به مسجد بروند، همه چيز حل مي شود. نماز با آن كيفيتي كه شارع مقدس تشريح فرموده است و آثاري كه در روايات براي آن ذكر شده است، چگونه است؟ اگر خداوند فرموده است «ان الصلوة تنهي عن الفحشاء و المنكر» اين نماز، چگونه نمازي است؟ اگر ما پر و بال اين نماز را بزنيم، آيا بازدارندگي آن از فحشا و منكرات، كم نمي شود؟ اگر مي بينيم در جامعه نمازخوان هست، ولي «تنهي عن الفحشاء»ي آن نيست، يا كم رنگ است، به همان اندازه از نماز حقيقي و كامل فاصله دارد. كيفيت را شارع مقدس خيلي به آن اهميت داده است. «خلق الموت و الحيات ليبلوكم ايكم احسن عملا» مرحوم علامه طباطبايي مي گويد خداوند نفرموده است كه «ايكم اكثر عملا» نفرموده: آن قدرتي كه خلق كرد مرگ و حيات را تا بيازمايد شما را كه كدام بيشتر كار انجام مي دهيد، فرموده است كدام بهتر انجام مي دهيد هر چه در نماز معرفت انسان زيادتر باشد، كيفيت بالا مي رود. هر چه اخلاص و



[ صفحه 289]



توجه و حضور انسان در آن زيادتر باشد، ارزش عمل بالا مي رود، هر چه زمانش ارزشمندتر باشد، يعني اول وقت نيز همين طور.

در نمازهاي مستحبي، شما مي بينيد كه زمان نماز اول صبح يك ارزش ويژه اي دارد. نماز شب قدر و ارزش مضاعفي دارد. از نظر مكان، مسجد، محل نماز است، خوشا به حال آن انسان مؤمني كه در منزل طهارت كند و در مسجد با وضو باشد. اين، تقدس مكان مسجد را مي رساند كه جامعه اسلامي همان طور كه امام زاده را مقدس مي داند، حرم اهل بيت (ع) را مقدس مي داند، درب حرم را مي بوسد، مسجد را نيز بايد مقدس بشمارد.در حديث قدسي آمده كه: «اَلا طُوبي لِعَبدٍ تَوَضَّأَ في بَيتِهِ ثُمَّ زارَني في بَيتي» خوشا به حال بنده اي كه وضو در منزلش بگيرد و بعد به مسجد به ديدار من بيايد. حالا ما اگر بگوئيم خدايا ما حال زيارت نداريم، مي خواهيم در خانه مان باشيم! چقدر اين افت است.

اختلاف روايات در باب فضيلت هايي كه درباره ي ارزش عمل وارد شده است چه محملي دارد؟ مثلا درباره ي مسجد نبي (ص) يك روايت مي گويد نماز در آن هزار برابر اجر دارد، روايت ديگري مي گويد نماز در مسجد ده هزار برابر ارج دارد، يا در مسجدالحرام ده هزار و صد هزار. اين يعني چه؟ يا در اعمال ديگر محملش چيست؟ محمل اين روايت اين است؛ اين روايات مي خواهد توان عمل را به ما بفهماند. يعني نماز در مسجد پيغمبر از هزار برابر تا ده هزار برابر قابل ارزش است. اينها يك قيمت نيست، عمل ما، اخلاق ما، در ارزش عمل اثر دارد و توازن عمل را بالا مي برد، حالا ابعاد ديگري هم دارد مثلاً در مسجد محله



[ صفحه 290]



فرمودند 25 برابر ارج دارد، در مسجد بازار، گفته اند 12 برابر. اما در مسجد محله چون الفت اجتماعي را به همراه دارد و آثاري به آن مترتب مي شود، شارع اين زاويه را مدنظر داشته است.

در انتهاي ميزگرد به دعوت حجةالاسلام قرائتي و حضار محترم پير مرد خيّري كه بيش از صد مسجد ساخته بود در جايگاه حاضر شد و مورد تشويق حاضران قرار گرفت.



[ صفحه 293]