جناب آقاي آهنچيان



[ صفحه 229]



بسم الله الرحمن الرحيم

مقاله اي كه خدمتتان ارائه مي شود در ارتباط با راهبردهاي آموزش نماز در ساختار نظام تربيتي كشوراست. اين مقاله پيشنهاد مي دهد كه آموزش نماز نبايد محدود و محصور به يك مقطع، يك رده ي سني و يك جنسيت باشد. در طول اين مقاله سعي مي شود اين مسأله به طور جدي مورد بحث قرار گيرد كه آموزش نماز فرايندي مداوم است كه از بدو تولد يا حتي به گفته برخي از صاحبنظران، به عنوان يك بعد از تربيت روحي قبل از تولد آغاز شده، بايد تا آخر عمر به طور مداوم همراه با رشد انسان استمرار پيدا نمايد. قبل از اينكه اين مقاله را خدمت عزيزان تقديم نمايم، چند نكته را به عنوان نتيجه مباحثي كه در ارتباط با همين مقاله است خدمت شما عرض مي كنم. يك نكته كه بسيار جدي است و جناب حجةالاسلام آقاي قرائتي هم اشاره فرمودند كه راهبردها ارائه شود. به طور واضح ديده مي شود كه هنوز بين نظريات انديشمندان در ارتباط با نماز، اختلاف وجود دارد، مثلاً يكي از مهم ترين اختلافاتي كه در طي سخنراني هاي اجلاس شاهد بوديم اين بود كه عده اي از اين عزيزان معتقد بودند كه نماز را مي شود اجباري هم برگزار كرد، چنان كه ديروز يكي از عزيزان سخنران، به اين نكته تأكيد كردند كه همان گونه كه مسلمان بودن براي يك مرد در زمان عقد با دختر



[ صفحه 230]



مسلماني لازم است و اجباري، به همين نحو نماز را هم مي شود اجباري كرد. از طرفي عده اي ديگر تأكيد داشتند كه نماز به عنوان يكي از انواع عبادات و در واقع يكي از زيباترين و اصلي ترين نوع اتصال بنده به خداوند بايد بدون اجبار و اكراه بوده، مبتني بر علائق و تمايلات فردي صورت بگيرد. در اين راستا بايد به اتكاي تحقيقاتي كه هر كدام از آنها نتايج برخورد اختياري يا اجباري با نماز را در اختيار ما قرار مي دهد، بحث نماز را به صورت جدي تر در آموزش و پرورش خودمان ادامه بدهيم.

يك نكته ي بسيار جدي اينكه برخورد تصادفي يا مقطعي با نماز، نتايج بسيار روشني نخواهد داشت و نتيجه ي خيلي قطعي و دقيق گرفته نخواهد شد. همان گونه كه گفته شد اگر روح خلوص و عبادت در افراد گسترش پيدا نمايد، آنها خودشان به دنبال ساختن مسجد، به دنبال عبادت خدا و به هر حال بقيه ي ابعادي كه مربوط به پرورش ديني است، خواهند بود. به طور خلاصه نتيجه ي مقاله عبارت است از اينكه به طور كلي هر نظام آموزشي به اين دليل ايجاد مي شود كه انتظارات جامعه را برآورده كند. بعد از پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي، يكي از اولين اقداماتي كه از نظام آموزشي انتظار مي رود اين است كه بتواند در تربيت ديني نسل جوان بعد از انقلاب موفق باشد.

براي برآورده شدن چنين انتظاري قبل از هر چيز اتكاء به تعاليم دين مبين اسلام به عنوان اصولي است كه ما نسبت به آنها هيچ گونه ترديدي نداريم و وارد كردن آنها در نظام تربيتي مي تواند مؤثر باشد. يكي از جدي ترين مسائلي كه بايد به آن توجه شود، استفاده از نتايج تحقيقاتي است كه در روان شناسي تربيتي صورت گرفته است. اصول يادگيري، اصول واضح و روشني است كه براي نماز



[ صفحه 231]



خوان كردن بچه ها بايد به آن اصول اعتنا كرد و با اتكاي به آنها در اين مسير راحت تر، علمي تر و مطمئن تر گام برداشت. از جمله نكاتي كه در اين مقاله مورد تأكيد قرار گرفته است اين مي باشد كه وظيفه ي دشوار تربيت ديني با سه دليل در واقع نسبت به ديگر انواع تربيت دشوارتر مي گردد، و لذا بايد جدي تر مورد توجه صاحب نظران و مربيان قرار گيرد.

آموزش ديني، ابعاد چند گانه شخصيت انسان را در بر مي گيرد، يعني ابعاد روحي و عاطفي و شناختي انسان را، نكته ي دوم اينكه اين تربيت با ظرائف خاص خودش همراه است، بهر حال خيلي وقت ها تلاش هاي جدي براي نمازخوان كردن و يا براي تربيت ديني فرزندان صورت گرفته كه منجر به نتيجه ي قطعي و روشني نگرديده است.

نكته ي بعد حقي است كه نسل جوان از مربيان تربيتي انتظار دارد، در گذشته اين تنها والدين بودند كه مسؤول تربيت كودكان و نوجوانان خود به حساب مي آمدند، سپس اين نقش به مدرسه واگذار شد، ولي امروز خيلي روشن است كه اين نقش تنها بر عهده ي مدرسه نيست، يعني هم چنان كه در بعضي از مباحث مطرح شد، ما مي توانيم با يك تلاش سيستماتيك و با تلاش اولياي تربيتي در خانه و مدرسه و جامعه در زمينه ي ارتباط با آموزش نماز تلاش منسجم تر و منظم تري بكنيم. از جمله نكات مهم تربيتي كه توصيه مي شود در راستاي آموزش نماز مورد توجه قرار گيرد، با توجه به تجربيات تربيتي كه منجر به يادگيري مي شود، چگونگي انتظار ما از دانش آموزان- كودكان و نوجوانان- است به اين معنا كه ما در تربيت ديني چه سطحي از انتظار را براي آنها در نظر مي گيريم در اين رابطه توجه به اراده و اختيار متربي كاملاً مورد توجه است.



[ صفحه 232]



نكته سوم حركت به سمت سطوح عاليتر شناختي در آموزش هاي مبتني بر تربيت ديني است.

نكته چهارم برجسته ساختن حيطه عاطفي در آموزشگاه هاي ديني، به ويژه در آموزش نماز است.

نكته ي پنجم توجه به محيط و خاستگاه ارزش ها و گرايش هاي كودكان و نوجوانان است كه راجع به اين مورد اهميت محيط و خاستگاه ارزش ها و گرايش ها بحث هاي مفصلي مطرح گرديده است.

نكته ي ششم هدف هاي نهايي براي تربيت ديني با توجه به شناخت خصوصيات رواني دانش آموزان- كودكان و نوجوانان- است كه باز بايد به طور جدي مورد نظر قرار گيرد. در اين زمينه اعتناي به اصول يادگيري، از جمله، دارا بودن زمينه ي مناسب و مساعد براي پذيرش مفاهيم ديني و انگيزه ي دانش آموزان براي يادگيري و شرايطي كه بر يادگيري دانش آموزان حاكم است، تكرار و تمرين در ارتباط با آموزش ديني و امثال اين ها مهم است. ما آموزش و پرورش را در قالب مدرسه، بيشتر مشاهده مي كنيم. در دوره ي پيش دبستاني كه در نظام جديد آموزش و پرورش به عنوان دوره ي اساس خوانده مي شود، با ظرافت ها و لطافت هاي خاصي و بيشتر با تأكيد بر سرگرمي ها و بازي ها بايد تأكيد بر آموزش ديني داشته باشيم.

كه البته برنامه آموزش نماز در اين دوره بايد با توجه به هدف آماده سازي انجام شود. و نيز حتي الامكان بر اثر گذاري از طريق برنامه پنهان توجه گردد. نمازخانه ي كوچك و جذاب در اين دوره بايد روح زيباشناسي آنها را تحريك كند، مربيان بايد آثار ماندگاري از خضوع در ميان بندگان نقش بزنند و نداهاي



[ صفحه 233]



دلنشين و تصويرهاي رنگين و زيبا و داستان هاي جذاب نماز همواره زينت بخش آن محيط باشد. در دوره ي ابتدايي با توجه به تفكيك جنسيت دانش آموزان، مي توان برنامه ها را تقريباً از يكديگر تفكيك كرد، ليكن امكان پيش بيني برنامه هاي كلي و جامع براي دختران و پسران وجود دارد. در اين دوره، آماده سازي براي پذيرش مسؤوليت به عنوان هدف اصلي در نظر گرفته مي شود اين مسؤوليت ها در درجه ي اول در جامعه ي ما متوجه مسؤوليت هاي ديني است كه در اثر رسيدن سن تكليف شرعي ايجاد مي شود. چون در اين دوره برنامه هاي درسي فشرده ترند، اين امر مي تواند به خصوص براي دانش آموزاني كه با «معلمان درس نگر» درس مي خوانند، خطرآفرين باشد، چرا كه تاكيد بر انتقال محتواي درسي مي تواند موجب غفلت از فعاليت هاي موازي تربيتي شود، مگر اينكه معلم آنقدر هوشمند باشد كه در قالب مواد درسي مفاهيم تربيتي و نكات اخلاقي را منتقل سازد.

ما معمولاً بحث تربيت ديني را به كلاس تعليمات ديني اختصاص مي دهيم، ليكن توصيه مي شود كه تربيت ديني به نحوي در قالب برنامه هاي درسي ما برنامه ريزي بشود كه به همه محتواي دروس توسعه يابد.

در دوره بعد يعني دوره نوجواني و دوره اي كه تقريباً جوان به قابليت هاي شناختي بيشتري دست پيدا كرده، مي توان با تأكيد بر بعد شناختي شخصيت، او را به سمت باور تعاليم مذهبي هدايت كرد. در اين دوره، نكته ي بسيار مهم، بحث بلوغ نوجوانان است كه مي تواند به عنوان يكي از عوامل توجه بيش از پيش ما به برنامه هاي تربيت ديني در اين دوره باشد. دوره ي آخر، دوره ي متوسطه است يا دوره اي كه جوانان آخرين سال هاي تحصيل خود در آموزش و پرورش را طي



[ صفحه 234]



مي كنند. در اين دوره مي توان با تأكيد بر آموزش هايي كه كاملاً بعد شناختي پيدا كرده، پايه هاي تربيت ديني را تحكيم بخشيد. يعني در واقع مي توانم بگويم كه دوره ي متوسطه، دوره ي تقويت بيشتر پايه هاي تربيت ديني در نوجوانان است. برنامه ي آموزش در اين دوره را مي توان با آزادي و انعطاف بيشتري طراحي كرد، مطالعه ي كتاب ها و نشريات مفيد، استماع سخنراني هاي منطقي و پر جاذبه، تدارك ميزگردهايي با مشاركت دانش آموزان و اولياي تربيتي، برگزاري سمينارهايي كه مدرسه يا اداره ي آموزش و پرورش منطقه تدارك ديده اند و صاحبان مقاله از بين خود دانش آموزان انتخاب شده اند، انجام بازديدها و شركت در مراسم گوناگون مذهبي كه در اجتماعات مختلف برگزار مي گردد و ده ها فعاليت قابل استمرار ديگر در قالب برنامه هاي مقطع متوسطه.

والسلام عليكم و رحمةالله و بركاته



[ صفحه 235]