جناب آقاي برجعلي



[ صفحه 211]



بسم الله الرحمن الرحيم

ان شاءالله در جمع شما بزرگواران خلاصه اي از تحقيقي را كه در سطح كارشناسي يعني براي دريافت درجه ي ليسانس و به عنوان پايان نامه ارائه شده است، خدمتتان عرض مي كنم.

بهداشت رواني در اسلام

دين اسلام داراي دستورهاي منظم و دقيق، براي سعادت انسان ها در همه شؤون زندگي اعم از امور مادي و معنوي مي باشد. از عمده ترين دستورها و وظايفي كه بر پيروان دين مبين اسلام واجب و ضروري شناخته شده است، مداومت و اصرار بر يادآوري ياد خداوند سبحان مي باشد. بالاترين و عالي ترين مقام انساني آن است كه روح او ياد خدا كرده و متوجه خدا گردد و نور الهي در دل و قلب او تجلي كند. آسايش خاطر و روان، كه محور سعادت زندگي است به ذكر الله و با ياد خدا تأمين مي گردد. از طريق ذكر است كه روحانيت و بعد



[ صفحه 212]



معنوي فرد بر بعد خاكي و زميني و مادي او غلبه مي كند و در مي يابد كه شك و دو دلي خاطره اي شيطاني است. اضطراب و پريشاني درون، از وسوسه هاي شيطاني ريشه مي گيرد. يكي از دانشمندان اسلامي در اين زمينه مي گويد: از طريق ذكر، همه ي وحشت ها و ترس و بيم ها از ميان بر مي خيزد و همه ي ناراحتي ها از آدمي زدوده مي شود. خداوند متعال براي مردان و زناني كه او را فراوان ياد مي كنند، مغفرت و پاداش عظيمي آماده كرده است. ما بر اين باوريم كه نماز در بين احكام الهي و دستورهاي ديني از رفيع ترين جايگاه برخوردار است. و نيز همه براين باور هستيم كه نماز پرچم عبادت و نيايش و سرود آزادگي ا ست. و همه بر اين حقيقت اذعان داريم كه نماز كاملترين پاسخ به عالي ترين نياز بشر است. نماز و نيايش ارتباط صميمانه اي است ميان انسان و خدا، ميان آفريده و آفريدگار.

نماز تسلي بخش و آرامشگر دل هاي مضطرب و خسته و به ستوه آمده و مايه ي صفاي باطن و روشني روان است و خصائل خويش را با علائم بسيار مشخص و منحصر به فردي نشان مي دهد. صفاي نگاه، متانت رفتار، انبساط، شادي بدون دغدغه، آرامش درون، چهره ي پر از يقين، استعداد هدايت و نيز استقبال از واقعه ها از جمله ي اين علائم مشخص مي باشند. پس فرد مؤمن و يا جامعه ي مؤمن با اقامه نماز ريشه تباهي، گناه و فساد را در خود و در محيط و اجتماع مي سوزاند و روحيه ي گناه و انگيزه هاي دروني و بيروني آن را خنثي و بي رنگ مي سازد. محققاً نماز، فرد و جامعه را از كارهاي بد و زشت و ناپسند باز مي دارد. «ان الصلوة تنهي عن الفحشاء و المنكر».



[ صفحه 213]



مقايسه ي بهداشت رواني در اسلام و غرب:

آرامش و امنيت و تخفيف اضطراب در كشورهاي مختلف براساس طرز تفكر، آداب رسوم، سنت ها، مذهب و ايدئولوژي حاكم بر آن مكان ها حاصل مي شود و بر همين اساس نيز مكاتب و فنون مختلف بوجود آمده اند تا فرد را در تخفيف و كاهش اضطراب ياري دهند. انسان متمدن امروزي اگر قرباني قحطي يا بيماري هاي همه گير نمي شود، طاعون جاي خود را به گروهي از بلاهاي رواني از قبيل تشويش، بي هويتي، احساس ناامني، فريبكاري و ترديد داده است. در غرب- كه علوم انساني به صورت امروزي از آنجا نشأت گرفته است- رشته هاي تخصصي ياري دهنده اي بنيان گذاري گرديده تا به انسان ها خدمت و كمك نمايد. گاه در مكتبي مانند روانكاوي، تأكيد بر گذشته فرد مي شود (مكتب روانكاوي ترديد)، گاه تأكيد بر زمان حال است (مكتب راجرز)، گاه اعتقاد بر اين است كه تفكرات غير عقلاني و غير منطقي پايه و اساس اضطراب است (مكتب عقلاني و عاطفي آيس)، گاه يادگيري و عادت را در پديده ي اضطراب مؤثر مي دانند (مكتب رفتارگرايي واتسون)، و اين در حالي است كه دين مبين اسلام از معدود ادياني مي باشد كه در تمامي زمينه ها، اعم از مسائل عبادي، تربيتي، اخلاقي، اجتماعي، سياسي، پزشكي و غيره داراي دستور و برنامه براي پويندگان راهش مي باشد.

اسلام دين فطرت است، اسلام دين فطرت و خلقت است و تمامي موجودات عالم به خدا و اسلام اقرار دارند. دين اسلام متضمن سعادت انسان ها در همه ي



[ صفحه 214]



شؤون زندگي و داراي خط مشي در همه ي ابعاد گوناگون زندگي انفرادي و اجتماعي انسان ها است و انسان ها را به سوي كمالات نفساني و اجتماعي رهبري نموده، آنها را به عالي ترين (قله) درجات انسانيت ارتقا مي بخشد. از طرفي از آنجا كه در سال هاي اخير شاهد آشنايي دوباره ي كشورهاي غربي و آمريكايي با دستورهاي الهي و اعتقادات مذهبي در جهت كاهش آلام و درمان دردهاي روحي و رواني و اخلاقي و اجتماعي و حتي جسماني مي باشيم، وظيفه ي دانشمندان و محققين اسلامي دو چندان شده است تا در خصوص مباحث مطرح شده و موضوعات فرهنگي فوق كارهاي دقيقتر و تحقيقات مستندي تر بنمايند. با بررسي متون و آثار اسلامي، خصوصاً قرآن كريم، به اصول چندگانه ي اسلامي در مورد بهداشت رواني برمي خوريم، قرآن كريم به منظور دستيابي به خودشناسي و رشد شخصيتي و ارتقاي نفس انسان به مدارج كمال انساني، مناسبترين و بهترين راهي را كه بتواند زمينه ي خوشبختي دنيا و آخرت انسان را فراهم كند به وي نشان داده است كه در ذيل اين مبحث آيات زيادي وجود دارد كه بنده از آنها صرفنظر مي كنم. به جهت اينكه برادران و خواهران آنها را مي دانند. كليد مشكل گشاي بهداشت رواني در اسلام، تخليه و پيراستن خويش از اوصاف نكوهيده و ناستوده و آراستن خود به اوصاف و حالات پسنديده و ستوده است.

نتيجه چند تحقيق در جهان غرب

در ادامه ي بحث، بنده به نتايج دو سه تحقيق اشاره مي كنم كه در خارج از كشور



[ صفحه 215]



انجام شده است.

- استفاده از وسايل و دعاهاي زير كه به واسطه ي انجام آنها استرس و اضطراب فرد بر طرف مي شود به اين معنا كه ثابت شده است كه اين مراسم مذهبي (نماز) كه در روز چندين بار به طور منظم انجام مي گيرد، به واسطه ي آزاد سازي آندروفين ها موجب كاهش استرس و فشار رواني مي شود. اين موضوع از ديد پزشكي مطرح شده است. تلاوت قرآن كريم، برحسب تأكيد آيه ي 27 سوره ي رعد: «آگاه باشيد كه تنها ياد خدا آرامش بخش دلها است»و همچنين تكرار برخي اسماء جلاله مشكلات خاصي را حل مي كند در اين راستا سنت تسبيح حضرت زهرا (س) براي تسريع در رفع مشكل توصيه شده است.

- تحقيق بعدي: همان طور كه دوستان مي دانند، پزشكي است به نام «الكسيس كارل» كه ايشان در تحقيقاتش به مواردي اشاره كرده است، به مواردي از بيماري هاي جسمي اشاره كرده كه با توسل و توجه و دعا و نيايش بهبودي يافته اند.

- تحقيق بعدي: حضور داوطلبان و سوگواران بعد از اتمام مراسم كليسا در اتاقك هاي مخصوص را مورد بررسي قرار مي دهد. به اين شكل كه وقتي مراسم مذهبي شان در كليسا تمام مي شود، به اتاقك هاي خاصي مي روند و آن هايي، كه مشكل دارند به مدت چند شبانه روز در آنجا عبادت مي كنند، نماز مي خوانند و راز و نياز مي كنند. بعد از اتمام مراسم مذهبي فوق حالات زير را در افرادي كه اين مراسم مذهبي را رعايت كردند، گزارش نمودند: احساس توانايي در ايجاد رابطه با خداوند، احساس بهبودي خُلق، افزايش عزت نفس و قدرت تصميم گيري، و درمان بيماري هاي جسمي.



[ صفحه 216]



- تحقيق بعدي: به تحقيقات كتوين، براون و مارگاريد اشاره دارد كه اينان نيايش و دعا را يك مكانيزم دفاعي مطرح كردند، به اين شكل كه در بخش جراحي قلب در يك بيمارستان، قلب افرادي را كه مي خواستند روز آينده يا روزهاي آينده جراحي بشوند بررسي كردند و متوجه شدند آنهايي كه قبل از عمل جراحي قلب، از دعا و نيايش استفاده كرده بودند و يك ارتباط معنوي داشتند، توانستند از استرس و اضطراب ناشي از عمل جراحي مصون بمانند. يعني در مقايسه با كساني كه از دعا و نيايش استفاده نكرده بودند، استرس كمتري داشتند. دعا و نيايش را به عنوان مكانيزم دفاعي و مقابله اي هم مطرح كرده اند. تحقيقات بسيار مهم كه نشان داده اند پاسخ هاي ايمني بدن مي توانند شرطي گردند. به اين شكل كه نماز و ذكر تأثير مثبت و عميقي بر سيستم عصبي مركزي و سيستم ايمني بدن دارد.

خلاصه تحقيق: اكنون به تحقيق خودمان اشاره مي كنيم: عنوان پايان نامه ي بنده اين بوده است «بررسي وضعيت فرد نسبت به خواندن نماز و كاهش اضطراب»

از همان ابتدا كه بنده قصد كردم دنبال اين موضوع باشم، استادي كه راهنماي بنده بود، خيلي مرا تشويق نكرد، به اين جهت كه مي گفت شايد درباره ي اين مطلب منابع خوبي پيدا نكني و نتواني كار را به طور مطلوب به سرانجام برساني. اما از آنجا كه ما بالاخره تعهد ديني داشتيم، گفتيم بايد يك كار مذهبي در دانشگاه انجام شود. من دنبال اين موضوع را گرفتم و خيلي هم حول و حوش اين موضوع تحقيق شد و خيلي جاها رفتيم و حتي به ستاد اقامه ي نماز، ستاد نماز جمعه و همينطور به ديگر مراكز فرهنگي كه مي توانستيم از آنها كمك بگيريم،



[ صفحه 217]



مراجعه كرديم. و نهايتاً الحمدلله خودمان مستقلاً توانستيم كار را انجام بدهيم. حالا براي بررسي وضعيت فرد نسبت به خواندن نماز، نياز به يك ابزار كار داشتيم. مهم ترين ابزار كار يك پرسشنامه درباره ي نماز بود كه ما اسمش را پرسشنامه ي نماز گذاشتيم. با توجه به اينكه ما به اين پرسشنامه دسترسي نداشتيم و پس از جست و جو هم مورد مطلوبي عايدمان نشد، خودمان چند مورد و آيتم مشخصي را معلوم كرديم. بعد هم آنها را به اساتيد محترم از جمله برادرم دكتر برجعلي، جناب دكتر گلزاري و اعضاي هيأت علمي دانشگاه علامه طباطبايي ارائه داديم و نهايتاً يك پرسشنامه نماز با 28 سؤال تهيه كرديم.

يكي از پايه هاي اصلي تحقيق ما اين ابزار سنجش بود، اين پرسشنامه و پرسشنامه «اضطراب سنج اس،تي،ال، 90» كه در روان شناسي معروف است- اين دو پرسشنامه، يعني پرسشنامه نماز و پرسشنامه اضطراب سنج- را به صورت الصاق شده در سطح نماز جمعه تهران به 100 نفر از مؤمنين نمازگزار داديم. تحقيقات ما بعد از محاسبات آماري نشان داد، كه اينها ارتباط معكوس با هم دارند. به اين شكل كه در مجموع، بعد از محاسبات دقيق آماري و استخراج داده ها، نتيجه زير معلوم گرديد. با استفاده از فرمول ضريب همبستگي اسپريمنت، ضريب همبستگي بدست آمده 13 % مي باشد كه به منظور معنادار بودن ضريب همبستگي از فرمول تي استفاده شد، كه تي محاسبه شده برابر با 297 / 1- % مي باشد. مقايسه ي آن با جدول در سطح 90 % با درجات حاضري 98 نشان مي دهد كه دو متغير مورد مطالعه يعني نماز و اضطراب با هم ارتباط دارند و از هم مستقل نيستند. منتهي اين رابطه معكوس مي باشد، به اين شكل كه بين وضعيت فرد نسبت به خواندن نماز و كاهش اضطراب، رابطه معناداري وجود



[ صفحه 218]



دارد. رابطه معناداري كه معكوس است با اين توضيح كه هر چقدر فرد معتقدتر و عامل به فرائض ديني، مخصوصاً نماز باشد، در مقايسه، اضطراب كمتري دارد

والسلام عليكم و رحمةالله...



[ صفحه 219]