نقش الگوها در اقامه نماز
آيت الله حائري شيرازي
«امام جمعه محترم شيراز»
[ صفحه 131]
بسم الله الرحمن الرحيم
بحثم را در ارتباط با پديد آمدن شوق براي نماز كه به عنوان مقدمه ي نمازاست آغاز مي كنم. چون نماز يك عمل و يك حركت است و هر عملي نياز به نيرو دارد و هر نيرويي نياز به انرژي دارد. اين انرژي از كجا تأمين مي شود؟ بايد روي مبادي پديد آمدن اين انرژي كار كرد. مسجد زيبا، تزئينات براي نمازاست اين ها رفع مانع است، مسأله در ايجاد مقتضي است. مسجد مرتب و منظم ضرورت است. مسجد آرام و با سكون، براي مناجات با خدا و اداي فريضه، ضرورت است. اين فضاها بايد ايجاد شوند. طبيعتاً مسجد مناسب با مسائل ديگر جامعه در ارتباط است. در گذشته مسجدي ساخته مي شد كه انسان هاي پياده بدان جا مي شتافتند يا مركب سواري شان را در اطراف مسجد مي گذاشتند. طبيعتاً امروز مسجدي مي خواهيم كه پاركينگ داشته باشد، تا نمازگزاران راحت باشند. مساجدي كه مراكز ديگري را در كنار خودش داشته باشد كه مسأله طراحي مساجد و الگوي يك مسجد، نياز به كار كارشناسي حوزه و دانشگاه دارد و من
[ صفحه 132]
در اين وادي وارد نمي شوم. بحثم درباره ي قبل از شروع نماز است. نيروي پديد آمدن اين حركت نمي تواند وابسته به خود نماز باشد، نماز وابسته به او است. درست است كه نماز از اين نيرو نشأت مي گيرد. و دوباره به اين نيرو مي ريزد. خود نماز مي تواند اين نيرو را تقويت كند، چون هر چيزي كه از عاملي بدست آمد دوباره به آن عامل خدمت مي كند. انسان اين طوراست، گناه از ظلمت آغاز مي شود و بر ظلمت مي افزايد، تعبيري كه قرآن دارد اين است كه نماز جزء چيزهايي است كه انسان را از ظلمت به سوي نور مي برد، كمك مي كند به رفع ظلمت. اما تعبير قرآن اين طوراست؛ ولايت اين كار را مي كند، خداوند اين كار را انجام مي دهد، اما از كانال ولايت «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَءَ امَنُوْا يُخْرِجُهُم مِنَ الظُّلُماتِ اِلَي النُّورِ» اين آيه نشان مي دهد كه ولايت در جايگاهي قبل از نماز حضور دارد، كما اين كه بقيه ي آيه- ذيل آيه- نشان مي دهد كه ولايت طاغوت قبل از گناه وجود دارد؛ «وَ الَّذينَ كَفَروُآ أَوْلِياءُ هُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُم مِّنَ النُّورِ اِلَي الظُّلُماتِ» اين آيه هشدار خيلي جدي به مسلمانان مي دهد كه حواستان را جمع كنيد و از ولايت غافل نشويد. اين ولايت چيست كه اين قدر روي آن تأكيد مي كند؟ هم در حركت مترقيانه يعني حركت از ظلمت به سوي نور و، هم در حركت ارتجاعي يعني حركت از نور به سوي ظلمت. شناخت اين ولايت مهم است. حكومت ها سيستم ولايي تشكيل مي دهند و كار مي كنند، سيستم اطاعت و انسان در اين سيستم يا به سوي نور و يا به سوي ظلمت مي رود «الناس علي دين ملوكهم» اين ملوك يعني سيستم ولايتي. آيه انكار مي كند كه امكان داشته باشد بدون سيستم ولايي گناهي صورت بگيرد، گناهي صورت انجام پذيرد. ريشه گناه را در سيستم ولايي مي بيند. اين آيه اصلاً هر حركتي را بدون تحقق
[ صفحه 133]
سيستم ولايي محال مي داند. بهتر در آيه دقت كنيد، هيچ خوبي و هيچ بدي خود به خود واقع نمي شود، نيروي محركه اش در سيستم ولايي است؛ سيستم اطاعت. در سوره ي حمد كه فشرده ي قرآن مجيد است، اشاره دارد به اين قسمت «اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ اِيَّاكَ نَسْتَعينُ- اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُستَقيمُ» اول قرار گذاشتن بر اين كه مطاع خدا باشد و طرف استعانت تنها او باشد. اين پيش زمينه ورود به «اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمُ» است. در ورودي تصادفي نيست. اين آيات ترتيبشان بر روي يك حساب و كتاب و تقنن در عبارت است، همان طور كه «بسم الله الرحمن الرحيم» فشرده كل قرآن مجيد است، تفسير جميع حركت را در «اَلرَّحْمنِ الرَّحيمِ» بيان مي كند كه آنچه در اختيار انسان ها است رحماني است و آنچه بايد از اين سرمايه بدست بياورند رحمت رحيم است، حركت از رحمت رحماني براي رسيدن به رحمت رحيمي، اين اساس پديد آمدن عالم است و كل قرآن تفسير اين راه مي باشد. چگونه مي توان از اين سرمايه ي رحماني به آن هدف دريافت رحمت رحيمي رسيد؟ رحمت رحماني دادني بود، رحمت رحيمي گرفتني است و چون گرفتني است اختيار مي خواهد، انتخاب مي خواهد، امتحان مي خواهد، اين برنامه ها را دارد و چون اختيار مي خواهد طبيعتاً در پديد آمدن انسان بايد مسائلي باشد كه انسان بين دو چيز قرار گرفته باشد. در ابتداي سوره ي انعام نكته ي لطيفي مي فرمايد: «اَلْحَمْدُلِلَّهِ الذّي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الاَرْضَ وَ جَعَل الظُّلُماتِ وَ النُّورِ» اگر در انسان اين ظلمات در مقابل نور نبود، اختيار نبود، يك كشش يك طرفه و يك جهته اي بود و توازني را كه امام صادق (ع) به عنوان هفتاد لشكر نور و هفتاد لشكر ظلمت عقل و جهل مطرح مي كند و اين كه انسان بايد در بين تضاد اين دو قدرت حالت بي وزني و حالت اختيار را پيدا كند و در آن
[ صفحه 134]
محفظه و در بين اين موج شكن بتواند با كمك از امواج بيرون كه جبري است و از علت و معلول آزاد شده و تصميم بگيرد، نبود چه مي شد؟ اينها برنامه هاي مقدماتي است كه ولايت ها اينجا حضور پيدا مي كنند. ولايت ها كشتي خودشان را روي آب مي اندازند و انسان با حركت كشتي فاصله بين نور و ظلمت را طي مي كند. كارهاي فردي انسان ها حركات جانبي است، در جنب فاصله اي كه كشتي طي مي كند و تأثير زيادي ندارند. اين كه درباره ي اهل بيت تعبير كشتي بكار رفته، يك تشبيه خالي نيست، واقعيت عيني است. اين ولايت در عصر ما چه تحققي دارد؟ ولايت شرك كه «و الذين كفروا اولياء هم الطاغوت» است، شناختن آن جزو ضرورت ها است، شرك در صدر اول اسلام قبل از حاكميت اسلام، در مقر خودش- بت پرستي- است، اما شرك در 20 سال بعد، بت پرستي نيست، چيز ديگري است. مطاع كيست؟ آيا مطيع خدا مطاع است؟ اطاعت غير مطيع، از اينجا شركت آغاز مي شود و خودش را نشان مي دهد، بت عوض مي شود، شركت چهره ي ديگري به خود مي گيرد، حكومت به عنوان مطاع مصداق «وَ الذّينَ كَفَروُا أَوْلِياءُ هُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ اِلَي الظُّلُماتِ» مي شود. كافر في الحقيقه آن است. هر جا غير مطيع خدا، مطاع شد، اينجا جرياني را زمينه ساز مي شود براي حركت به سوي گناه. انگيزه هاي گناه از اين ولايت آغاز مي شود و دوباره به اين ولايت مي ريزد. مهم شناخت مسأله ي شركت است
شرك را در عصر خودمان شناختيم. مطاع كيست؟ مطاع در چه قسمتي؟ مطاع در مسأله ي تربيت كيست؟ مطاع در آيين دوست يابي كيست؟ مطاع براي رفع تشويش ها كيست؟ اين مطاع ها چه در كتاب ها باشند، چه در فيلم ها باشند، چه در نمايش ها باشند، چه در برنامه هاي نشاطي باشند، هر جا كه آمدند آثار
[ صفحه 135]
خودشان را كه كسالت نسبت به نماز است ايجاد مي كنند. تسخير راه نسبت به گناه و از بين رفتن ميل به سمت نماز تأثيرات عجيب خودش را دارد. چرا؟ چرا بچه ها براي دوست يابي به كتاب ديل كارنگي روي مي آورند؟ براي اين كه ما كتابي در اين زمينه ننوشته ايم و اين كار درستي نيست. اين طور نيست كه خداوند متعال در امور تكويني از تنبل پروري احتراز كرده باشد و در امور تشريعي اين چنين نكرده باشد. امام صادق (ع) در توحيد مفضل مي گويد عبرت بگيريد. مي گويد اي مفضل ببين آن چه براي انسان ضروري بود و در قدرت انسان نبود خدا كرد، آنچه براي انسان مقدور بود خدا نكرد تا براي انسان جاي كار بگذارد، جاي شغل بگذارد. اگر انسان بي كار بماند فاسد مي شود. اگر يكي چند روز ميهمان جايي باشد و همه ي كارهايش را ديگران انجام بدهند، چطور خسته مي شود و دنبال كاري مي گردد تا خودش را مشغول كند؟ در تكوين چنين است كه مي بيني. بعد مي فرمايند در هر چيزي خدا چنين كرده است، به عنوان يك قانون عام در تشريع. اخباريون مي گفتند به نقل روايت مي توانيم عمل كنيم. اصوليون برخلاف آنها ايستادند و گفتند همه ي روايات را بايد ديد. اجتهاد براي رسيدن به حكم، جاي كار براي ما گذاشته است. زحمت بكشيد و حكم را در آوريد و مصرف بكنيد. اين كه نگاه كنيم و عمل نماييم، اين طور نيست. جاي كار براي ما گذاشته شده است. حالا عرض مي كنم از نظر جاي شغل، خيلي جاي شغل وسيعي هم گذاشته بود؛ استخراج علوم انساني از قرآن جاي شغلي بود كه در دين الهي بود. اين بنا بود در دانشگاه ها بيايد و حكومت از اين ها مايه بگيرد. روشن است كه اگر حكومت بگويد من روايت را مي گيرم و عمل مي كنم شوخي مي كند، حكومت جز به مسائل علمي و كارشناسي عمل نخواهد كرد، جز به
[ صفحه 136]
مسائل كاربردي توجه نخواهد كرد. اين جاي كاري بود كه اگر پر نشود خلائي را از خارج وارد مي كند و اين را مصرف مي كنند، چه در اقتصاد، چه در جامعه شناسي، چه در تربيت، چه در مديريت. خوب اينها آمد، اين مطاع ها آمدند و بدون هيچ ترديدي مصرف تشكيل قانون و اجراي آن خواهند شد. آثار اين ها در عمل چيزي پيش مي آورد كه شما خيال مي كنيد نماز يك حركت سربالا است، وقتي تشويق مي كنيد، مي خوانند، بعد ولش مي كنيد، نمي خوانند. چطور شد كه سربالا شد؟ انجام گناه را مي بيني كه چقدر راحت شده است. آيا شما فكر مي كنيد كساني كه يك گناه موردي انجام بدهند به نمازشان لطمه اي نمي زند؟ پس «ان الصلوة تنهي عن الفحشاء و المنكر» يعني چه؟ تضاد دارند با هم و ناسازگارند.
اگر توانست ريشه ي فحشا و منكر را بكند، مي ماند. اگر زورش نرسيد مي رود. پشت سر گناه بي ميلي به نماز مي آيد. يعني پشت سر گناه، اول حالت توبه پيدا مي شود براي كسي كه نمازش حفظش كرده است، اما كسي كه مي داند الان اين نماز را مي خواند بعد هم اين گناه را خواهد كرد، چه خواهد شد؟ دلت مي داند كه نمي تواند از خطيه بيرون بيايد، خطيه محاصراش كرده است. آيا شما آمار داريد كه در مساجدمان در روزي كه ما بيشترين تعداد نمازگزار را داشتيم، چند درصد كل جامعه مان حاضر بوده اند؟ آيا اين مسأله را در ولايت ريشه يابي نمي كنيد؟ علت اين مسأله را در مطاع ها ببينيد. ديشب برادر عزيزمان آقاي قرائتي اشاره كرد كه بعد از مغرب و عشا قصد دارد صحبت كند. اجتماع ديشبتان ديديد چقدر بود؟ به ندرت كسي بود كه حاضر نشده باشد. اين معنايش چيست؟ آيا آقاي قرائتي علميتش صد برابر اين بود كه الان هست؟ اين قضيه را، جدي بگيريد.
[ صفحه 137]
هنري كه مطيع خدا است بياوريد، تا بچه ها بتوانند از هنري كه مطيع غير خدا است آزاد شوند در اين بعد خيلي جاي كار داريم. اگر سينماي شما مطيع خدا بشود، آن وقت مي بينيد كه نه تنها مردم با شوق به سمت نماز خواهند آمد و مشكلي نخواهيد داشت، بلكه نماز اول وقت، آن هم با جماعت، آن چيزي كه آرزوي شماست- آن هم در نماز صبح- برگزار خواهد شد. اين سينما است كه مي تواند اين كار را بكند. اين دانشگاه است كه خيلي كارها مي تواند انجام دهد. دانشگاه اداره كننده ي حكومت است. اداره كننده ي دانشگاه كيست؟ علوم انساني او است. اين جاي كاري است كه بايد انجام شود. بنده اين مطالب را براي اين خاطر گفتم كه شما وقتي تلاش مي كنيد نگران اين هستيد كه بِبُريد، وقتي ديديد كه خيلي اثر نمي كند يك وقت به ذهنتان خطور كند كه ما مثلاً از يك نوع اجبار هم براي نماز استفاده بكنيم. نهايت آرزوي شيطان اين است كه در تربيت ديني تند و خشن برخورد شود. پدر تشري بزند، تنبيهي كند، اما اگر بعد از تشر زدن، مهربانانه برخورد كرد، تأثير مثبتي خواهد داشت.
برنامه هاي تلويزيوني- به خصوص كارتون ها- خيلي براي بچه ها جذابند و اگر در اين برنامه ها الگوهاي اسلامي ارائه شوند، تأثير قابل توجهي روي بچه ها خواهد داشت.
تلويزيون رسانه ي تأثير گذاري است براي تشويق افراد به نماز و مسجد.
بدانيم كه از كجا خورديم و از كجا مي خوريم و چه بايد بكنيم. بنده در اينجا به شما به عنوان اتمام حجت عرض مي كنم كه اگر ما نتوانستيم گناه را از جوان هاي خودمان دور كنيم، جوان هاي ما حكومت لائيك را پيشنهاد خواهند كرد. اگر او را از گناه بيرون نكشي، او تو را به زير سايه ي خودش خواهد برد. چرا؟
[ صفحه 138]
چون او وقتي كه نگاه مي كند، مي بيند بين حكومتي كه كار او را قاچاق مي داند و حكومتي كه كار او را آزاد مي داند، طبيعتاً به حكومتي كه كار او را آزاد مي داند، علاقه مند خواهد شد. گناه را! گناه را! گناه را! يا گناه را برچينيد يا گناه نماز را بر خواهد چيد! به من نسبت مي دهند كه من آزادي روابط دختران و پسران را مي خواهم. خداي من شاهد است از وقتي كه مادرم به من گفت وقتي مي روي كوچه، سرت را زير بينداز، دختران را نبين، تمام كساني كه با من معاشرت دارند مي دانند، اين آقاي قرائتي مي داند، چندين سال در مكتب توحيد تدريس كردم، اما بدون ديوار متحرك اجازه ندادم كلاس تشكيل شود، خود ايشان اين كار را افراطي مي دانست. بسيار به من اصرار كردند ولي بنده گفتم من اين كار را براي ديگران واجب نمي دانم، اما من در خودم اطمينان ندارم. اين مسأله، مسأله من است. مسأله آنها نيست. من نمي گويم اين كار واجب است. من به شما عرض مي كنم گناه و نماز در دو قطبند، تا گناه را شست و شو نكنيد، نمي توانيد اطمينان خوبي براي نماز داشته باشيد. ببينيد كه چه گناهاني رايج شده اند. گناهان اقتصادي زياد شده اند. شما اگر فرمول براي اقتصادتان درست نكنيد خيال مي كنيد كه به وسيله بعضي چيزها، بعضي مسائل را به راحتي مي توانيد حل كنيد، اين دقيقاً دور بودن دانشگاه از حوزه است. مسائل تجريدي حالت كاربردي داده است.
در پايان بايد عرض كنم كه بنده مطالبم هرگز به معناي اين نيست كه آنچه مثلاً شما براي نماز انجام داده ايد يا براي زكات انجام مي دهيد در آن جاي شك و ترديد وجود دارد. اين كار بايد بشود، منتها شما به منزله ي گردان هايي هستيد كه مي رويد خطوط دشمن را بشكنيد، اگر گردان شما خيلي جلو برود، اما گردان هاي
[ صفحه 139]
چپ و راست شما هماهنگ با شما پيش نروند، شما لخت مي شويد و طرفين تان پوشيده نيست. فرمانده مي گويد كمي آرامتر برويد تا آنها به شما برسند و گرنه قيچي خواهيد شد. بايد در جنبه ي هنر كار كنيد، در جنبه ي بيرون آوردن مردم از گناه كار كنيد، در جنبه ي علمي بودن دين هم كار كنيد، شما كه اسم اينجا را مي گذاريد برنامه نماز، در اينجا بايد آموزش نماز داده بشود، در اينجا بايد دوره تمريني باشد براي اهميت دادن به جماعت، حتي در نماز صبح. عرضم اين است كه شما آنچه را كه سعودي مي كند، عكسش را نكنيد. نماز قشنگ خواندن كار صحيحي است، كار لازمي است، همچنين است به وقت خواندن، اذان قشنگ گفتن و خوب خواندن قرآن و تميز بودن مسجد. حاجي هاي ما كه چند روز مي روند به عربستان سعودي، بعدش اصلاً حالت عادت به جماعت خواندن پيدا مي كنند. اين دوره ي سمينارتان بايد به گونه اي باشد كه شما اين را بدانيد كه شيطان به آن كسي كه روح ولايت را از او گرفته، دقيقاً بهترين شكل عبادت را داده تا او را به آن مشغول كند، چرا شما كه خدايي هستيد بهترين عبادت را نداشته باشيد.
شما در اين روزهايي كه براي نماز برنامه مي گذاريد، به عنوان تمرين بگوييد از قرارهاي ما اين است كه دقيقاً نمازهايتان را در مسجد بخوانيد و در جايي كه مي خواهيد اين برنامه را برگزار كنيد مسجد در كنارش داشته باشد و در اين قسمت جدي باشيد.
والسلام عليكم و رحمةالله
[ صفحه 141]