جناب آقاي حسين مظفر

«وزير محترم آموزش و پرورش»



[ صفحه 61]



بسم الله الرحمن الرحيم

«و أمُرْ اَهْلَكَ بِالصَّلوةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها لانَسْئلُكَ رِزقاً نَحْنُ نَرْزُقُك وَ الْعاقِبَة لِلتَّقْوي»

درود و سلام به روح تابناك حضرت امام و همه ي شهيدان راه حق و فضيلت كه طليعه دار تحقق حكومت الهي و دين در ايران اسلامي و زمينه ساز طرح و گسترش انديشه ي ناب اسلام در جهان معاصر شدند و با آرزوي سلامت، عزت و اقتدار براي مقام معظم رهبري.

هدف از آفرينش انسان رسيدن به تكامل و وصول به مقام قرب الهي است. «في مقعد صدق عند مليك مقتدر» و چون طريق قرب با اختيار و آگاهي حاصل شود، خداوند منان هم راه هاي كمال را نشان داده: «اِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيل»، و هم قدرت انتخاب را در اختيار انسان قرار داده كه چگونه انتخاب كند: «اِمَّا شاكِراً وَ امَّا كَفُورا» قادر كريم زمينه هاي پيوند و ارتباط عبد و معبود را با زيباترين الفاظ بيان مي فرمايد «وَ نَحْنُ أقْرَبُ الَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ» خداوند از



[ صفحه 62]



رگ گردن به او نزديكتر است «رَضِيَ اللَّهُ عَنهُ وَ رَضُوا عَنُه» از رضايت و خشنودي متقابل سخن مي گويد: «اُذكُرُوني اَذكُركُم» ياد مي كند ما را، اگر يادش كنيم. «اَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب» مايه آرامش دل انسان ذاكر است. در عين حال كه رابطه ي انسان با خدا رابطه ي نيازمند با غني است، رابطه ي عبد است با معبود، اما دعوت به ارتباط و نزديكي از سوي او صورت مي گيرد. هم او است كه ما را به اين ارتباط صميمانه ترغيب و تشويق مي نمايد. جملاتي چون «اُدْعُوني اَسْتَجِبْ لَكُمْ» «فَاذكُرُوني اَذكُركُم» و «ذكر ربك» و جملات زيباي ديگر همه نشانه ي توجه به هدايت و دستگيري انسان از سوي او است و دعوت به حفظ اين ارتباط معنوي بين انسان و خدا، و نماز زيباترين ارتباط بين عاشق و معشوق است.

نماز به عنوان مهم ترين فريضه ي الهي داراي آثار تربيتي، اخلاقي و اجتماعي در نهادها و نظام هايي مثل خانواده و جامعه مي باشد. نماز به عنوان يك فريضه مذهبي در كنار ساير فرائض ديني مي تواند نقش اساسي در سالم سازي فردي و اجتماعي ايفا كند.

آثار و عملكردهاي فريضه ي نماز را مي توان در ديدگاه هايي كه رويكردهاي روان شناختي، جامعه شناختي، حقوقي و سياسي داشته باشد،بررسي نمود از لحاظ روان شناختي مي توان گفت سرشت پاكي كه جوهر وجود انسان به آن آراسته است، در صدد رسيدن به كمالات روحي و معنوي است و نقطه اوج رسيدن به اين كمالات موقعي است كه انسان روح و روان خود را با چيزي كه وراي جهان مادي است، زينت بخشد. زيرا اميال مادي و اين جهاني هر چند انسان را خشنود مي سازد، ولي او را به كمال نمي رساند. اصولاً نياز به خدا جويي



[ صفحه 63]



و عبادت به درگاه وي، ريشه در عمق وجود انسان دارد و امروزه روان شناسان و روانكاوان به اين باور رسيده اند كه با داشتن تكيه گاه معنوي، انسان كمتر دچار بيماري ها و امراض روحي و رواني مي گردد. پس نماز عاملي مؤثر در آرامش رواني انسان ها است: «اَلا بِذِكرِاللَّهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبِ». از لحاظ جامعه شناختي نماز با اينكه در نهايت، يك پيوند دروني ميان انسان و خدا مي باشد، ولي داراي برخي كاركردها است كه موجبات انسجام اجتماعي و وفاق ملي را پديد مي آورد و تجّلي روح مشاركت فكري، فرهنگي را به ويژه در جمعه و جماعات به نمايش مي گذارد. نماز داراي آثار تربيتي در جامعه و نهادهاي مربوط به آن است و روابط افراد جامعه را جهت دار مي سازد. در انديشه ي قرآني اولين و اصلي ترين مسؤليت راهيان طريق انبياء اقامه ي نماز است: «اَلَّذينَ اِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي اْلاَرْضِ اَقامُوا الصَّلَوةَ». در اجراي اين رسالت الهي و گسترش فرهنگ اقامه ي نماز سه عامل مهم خانواده، مدرسه، اجتماع نقش اساسي ايفا مي كنند.

نقش خانواده

گسترش فرهنگ اقامه ي نماز را در جامعه، همانند بسياري از پديده هاي اجتماعي ديگر بايد از كودكي و از محيط گرم و عاطفي خانواده به عنوان اولين كانون تعليم و تربيت در شكل گيري شخصيت انسان آغاز كرد زيرا كودكان و نوجوانان در بهترين شرايط براي يادگيري و تربيت قرار دارند و آنچه در اين ايام بر صفحه وجودشان نگاشته مي شود همچون نقشي بر سنگ، ماندني و



[ صفحه 64]



پايدار است. كودكي كه در محيط خانه ارتباط معنوي پدر و مادر را با خالق خويش شاهد است، گام هاي نخستين ارتباط با خدا و كسب هنجارهاي نمازگزاري را برداشته است. از اين رو است كه خداوند كريم تأكيد بر صبر و پايداري پيامبر به نماز دارد، آنگاه كه از او مي خواهد خانواده و اهل بيت خود را براي برپايي نماز دعوت نمايد «وَ امُرْ اَهْلَكَ بِالصَّلوةِ وَ اصْطَبِر عَلَيها». خانواده بايد با فضا سازي مناسب، امكان درك و يادگيري ارتباط با خدا را براي فرزندان فراهم نمايد و شيريني عبادت را با رفتارهاي معنوي خود در ذائقه فرزند بچشاند و در ايجاد فضاي معنوي و مذهبي كه فرزندان را ترغيب و تشويق به امور عبادي و نماز مي نمايد، بايد بكوشد. تمسّك به قرآن مجيد خانواده را در آشنايي با ويژگي هاي روان شناختي دوران كودكي و بكارگيري توانايي هاي كودك و پرهيز از روش هاي غلط در تربيت مذهبي، موفق مي دارد. نماز و اجتماع كاركردي متقابل نسبت به هم دارند؛ افراد جامعه اي كه با نماز تطهير شده اند، جامعه اي بهنجار خواهند داشت. روابط انسان ها بر اساس عدل و ايمان، مودت و تعاون، حق جويي و خدا محوري شكل مي گيرد و مدينه ي فاضله اي خواهد شد كه انسان ها در طول تاريخ در جست و جوي آن بوده اند؛ آن گونه كه در صدر اسلام با دستان پر رحمت پيامبر جامعه اي اسلامي شكل گرفت كه دل هاي انسان هاي حق طلب را در اقصي نقاط عالم شيفته ي خود كرد. جامعه اي كه در آن ارزش ها حاكم شدند و ظلم و تاريكي و جهل از آن زدوده شد. و امّا متقابلاً جامعه نيز كاركردي مؤثر در شكل گيري انسان هايي آرماني و خداجوي دارد. جامعه ي اسلامي ما نيز چون يك خانواده ي بزرگ مي تواند نقش متفاوتي در تربيت ديني و جامعه اي نمازگزار داشته باشد. در صورتي كه هر يك از



[ صفحه 65]



نهادهايي كه موجود در جامعه اند اعم از خانه و مدرسه و جامعه نقش مناسب را اختيار كنند و بر اساس نقش خود كاركردي هماهنگ ارائه نمايند، مجموعه جامعه به سوي تعالي و رشد معنوي پيش خواهد رفت و تعارض ها، رفتارهاي ناهماهنگ و اِعمال سليقه هاي گوناگون در سياست گذاري كلان فرهنگي كشور تبديل به وحدت رويه خواهد شد.

نقش مدرسه

از آنجا كه كودكان و نوجوانان بيشترين و مناسبترين اوقات خويش را در مدرسه مي گذرانند، لذا مأنوس نمودن آنان با اين فريضه الهي و ترغيب آنان به نماز نيازمند فراهم آوردن شرايط و امكانات متناسب در مدرسه است. در فرهنگ اسلامي، مدرسه جايگاه تربيت و پايگاه تعليم است؛ در مدرسه هم بايد اخلاق و فضيلت و معنويت را گسترش بخشيد و هم علوم و فنون را تعليم داد. بر اساس اين انديشه، وقتي كودك با فطرت پاك خدادادي وارد مدرسه مي شود بايد امكان حركت هماهنگ و همسو و وابسته به يكديگر را داشته باشد. از يك سو بايد روح و روان و جسم او متناسب با نيازهاي فردي و اجتماعي پرورش يابد، اصول اخلاقي را باز شناسد و به آنها متخّلق شود، ارزش هاي اسلامي را محترم شمارد و از آنها پاسداري نمايد و براي عبوديت خداوند و زندگي بر مبناي تعاليم الهي در جامعه اسلامي تربيت شود، و از سوي ديگر بايد بتواند متناسب با نياز حال و آينده ي جامعه، معلومات و فنون مورد نياز را فرا گيرد، با اطلاعات و علوم روز آشنا شود و مهارت هاي ضروري براي حضور در صحنه ي



[ صفحه 66]



توليد و سازندگي را كسب كند. تحقق اهداف مذكور و فراهم آوردن زمينه هاي رشد و شكوفايي استعدادهاي كودكان و نوجوانان وابسته به عوامل متعدد از جمله وجود معلم و مربي علاقه مند و دلسوز، برنامه هاي مناسب و آموزنده، آموزش هاي سازنده و جذاب، مديريت آگاه و دقيق و فضاي دلپذير و شاداب مي باشد. اگر اين عوامل به نحو مطلوب در مدرسه فراهم آيد، مي توان رشد و بالندگي دانش آموزان را نظاره نمود. در غير اين صورت فرآيند تعليم و تربيت آسيب ديده و بازده امكانات و منابع به حداقل خواهد رسيد. فرزندان انقلاب بهترين دوران زندگي خود را در مدرسه مي گذرانند و تربيت مذهبي آنها نياز به شناخت عميق و فراهم آوردن امكانات انساني و فيزيكي مناسب دارد؛ لذا با توجه به سپري كردن دوران كودكي و نوجواني در مدرسه و تحولات روحي و رواني اين دوران، اتخاذ راه كارهاي كليشه اي و تكراري نمي تواند پاسخ به نيازهاي هر دوره باشد. توجه به ويژگي ها و نيازهاي دانش آموزان در حيطه هاي مختلف در دوران دبستان و راهنمايي و متوسطه، تدوين اهداف تربيت ديني و نوسازي معنوي مناسب، هر دوره را از اهميت ويژه اي برخوردار خواهد كرد. امام صادق عليه السلام در توصيه به يارانشان كه رسالت تعليم و تربيت را بر عهده داشتند فرمودند: «عَلَيكُم بِالاَحداثِ» بر شما باد به نسل جوان، آنهايند كه هر چه بر آنها عرضه شود فرا مي گيرند. از ديدگاه ائمه اطهار نقش جوانان و عنايت به آنها بسيار با اهميت است و ائمه با توصيه هاي فراوان نسبت به اين قشر تأكيد كرده اند. بحث تربيت ديني و جامعه را بر مبناي اعتقادات ارزشي سوق دادن، يك بحث جدي در فرهنگ انقلاب ما است. تربيت ديني براي همه انسان ها و همه گروه ها از زن و مرد و پير و جوان و كوچك و بزرگ مطرح



[ صفحه 67]



مي باشد و دينداري و زندگي بر محور ايمان يك ضرورت است. ما بايد باورهاي ديني را در قشر جوان، خصوصاً دانش آموزان رشد دهيم تا فرهنگ ديني و اعتقادي در اين قشر تقويت شود. زيرا مزرعه وجود آنها، كشتزار انديشه ي آنها، در اين دوران آماده ي پذيرش فرهنگ فطري است و به همين دليل مسئوليت آموزش و پرورش بيش از ديگران مي شود. آموزش و پرورش نيز بايد باب معرفت را به روي دانش آموزان گشوده، ميدان مباحثه و تفحص را در جوانان تقويت كند تا خلاّق و خودجوش راه هاي معرفت را تعقيب كنند.

مدرسه به عنوان مركز فراگيري مراسم ديني و مذهبي مي تواند به عنوان بزرگترين چاره ي انحرافات درون مدرسه اي براي كنترل و درمان نابساماني هاي دانش آموزان باشد. تحقيقات و بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد مدارسي كه اقامه نماز را جدي گرفته اند، اضطراب ها و ناهنجاري ها، ضد ارزش ها و مشكلات اخلاقي كمتري را شاهد بوده اند. به كارگيري شيوه هاي متنوع در ارائه مفاهيم ديني و كمك طلبيدن از هنر سينما و فن آوري جاذبه و شادابي نسل جوان را در تربيت افزون خواهد كرد. مربيان و اولياي مدارس الگوي رفتار و سرچشمه ي آگاهي و عاطفي دانش آموزان هستند و هر چه اين چشمه زلالتر و جوشانتر باشد، نشاط و طراوت و سرسبزي حاصل از آن بيشتر خواهد شد. توجه به منزلت معلم راه را براي جذب انسان هاي عالم و عامل به آموزش و پرورش مي گشايد و چنين معلميني مي توانند چراغي فرا راه انسان هاي گم گشته باشند و نور ايمان و معرفت را در دل ها روشن نمايند. فضا سازي مناسب و شرايط فيزيكي مدارس در شكل گيري شخصيت دانش آموزان نقش اساسي دارد، فضاي آموزشي مناسب بايد از زواياي گوناگون پاسخ گوي نيازهاي آموزشي و



[ صفحه 68]



تربيتي دانش آموزان باشد. مدرسه همان گونه كه نياز به كلاس و آزمايشگاه دارد، به نمازخانه و كتابخانه هم نياز دارد. حاكم شدن فرهنگ اسلامي در معماري مدارس، زمينه را براي توسعه ي معنوي دانش آموزان فراهم مي نمايد. تقدم اولويت هاي فرهنگي و مذهبي در طراحي فضاهاي آموزشي چهره ي مدارس را دگرگون نموده، بستري مناسب براي نوسازي معنوي فرزندان ايران اسلامي فراهم خواهد آورد.

باور داشتن استعدادهاي موجود در كودكان و نوجوانان، در كشوري كه يك سوم جمعيت آن را دانش آموزان تشكيل مي دهند، ذخيره اي عظيم در انجام هر برنامه تربيتي و آموزشي در اختيار مسئولين كشور، به ويژه آموزش و پرورش قرار مي دهد. فراهم آوردن شرايط مناسب براي مشاركت اين خيل عظيم، علاوه بر دست يابي به اهداف تربيت ديني، حركتي درون زا را شكل مي دهد و موجب رشد خودباوري در نسل آينده خواهد شد. اگر چه در ترويج و احياي فرهنگ نماز عوامل متعددي نقش آفرين هستند و در عين حال عوامل بي شماري نيز در خنثي سازي و ترويج روحيه ي بي تفاوتي نسبت به اين فريضه ي الهي وجود دارد. لذا به امكانات و تسهيلات زيادي براي مقابله نياز است. اما آموزش و پرورش نيز بايد به نحو مطلوب از اين فضاي ملكوتي براي احيا و ترويج فرهنگ نماز بهره برداري نمايد؛ هم در فرهنگ سازي مربوط به اين فريضه ي الهي برنامه ريزي و اهتمام كند و هم در فضاسازي، اين مهم را مد نظر قرار دهد، به نحوي كه با رفع موانع و ايجاد مقتضيات مناسب، زمينه هاي شكوفايي و تجلي اين زيباترين مراتب بندگي در عرصه ي تعليم و تربيت بيش از پيش به نمايش گذاشته شود. به اميد آن روز.ان شاءالله



[ صفحه 69]