«و هيأت نماز، چهار است:

قيام، ركوع، سجود، و قعود.

حكمت در اين، آن است كه، جمله موجودات بر چهار شكل اند:



[ صفحه 59]



بعضي بر هيأت قائمان، راست اند، و آن درختان اند.

بعضي بر هيأت راكعان، سر فروافكنده، و آن ستوران اند.

بعضي بر هيأت ساجدان، روي به خاك نهاده، و آن حشرات اند.

بعضي بر زمين نشسته بر هيأت قاعدان، و آن حشيش [1] و نبات است.

چنانستي كه رب العزه گفتي: بنده ي مؤمن! در خدمت ما اين چهار هيأت به جاي آر: قيام و ركوع و سجود و قعود؛ تا ثواب تسبيح آن همه خلايق بيابي و آن گه اين نمازها بعضي دو ركعت فرمود چون نماز بامداد، و بعضي سه ركعت چون نماز شام، و بعضي چهار چون پيشين، و ديگر و خفتيدن. [2] .

[حكمت] از آن است كه بنده دو قسم است: يكي روح، ديگر تن. نماز دوگاني يكي شكر روح است و ديگر شكر تن.

و در باطن آدمي سه گوهر است عزيز: يكي دل، دوم عقل، سوم ايمان. نماز سه گانه، شكر اين سه خلعت [3] است.

و باز، تركيب آدمي از چهار طبع است؛ [4] نماز چهارگاني شكر آن چهار طبع است.

و از روي اشارت مي گويد: بنده ي من! به نماز دوگاني شكر تن و جان گذار، و به نماز سه گاني شكر دل و عقل و ايمان، و به چهارگاني شكر چهار اركان به قدر وسع و امكان. تا پيدا گردد كه مؤمن از همه مطيع تر است، و كار وي شريف تر، و درجه ي وي نزديك حق، رفيع تر.» [5] .



[ صفحه 60]