امام حسن عليه السلام فرمود: من و جمعي ديگر در مسجد نشسته بوديم كه مؤذن با گفتن «الله اكبر، الله اكبر» اذان را آغاز كرد، اميرمؤمنان، حضرت علي عليه السلام با شنيدن اذان به گريه افتاد، ما نيز از گريه ي او گريستيم. وقتي كه اذان پايان يافت، پدرم علي عليه السلام رو به ما كرد و فرمود: «آيا مي دانيد مؤذن چه مي گويد؟»

عرض كرديم: خدا و پيامبر او و جانشين پيامبرش داناترند.

فرمود: «اگر مي دانستيد مؤذن چه مي گويد كم مي خنديديد و بسيار گريه مي كرديد. (آن گاه مولاي مؤمنان و پيشواي نمازگزاران، علي عليه السلام به تفسير اذان پرداخت كه در اين جا خلاصه اي از فرمايشات آن حضرت را به شما خواننده ي ارجمند تقديم مي داريم.)

حضرت فرمود: «الله اكبر» معاني بسياري دارد، از جمله ي آنها اين است كه يعني خداي متعال موجودي ازلي و ابدي است، مؤذن با گفتن «الله اكبر» خبر مي دهد از علم و قدرت و حلم و جود و كرم و بزرگي پروردگار. او اعلام مي كند: تنها خداي جهان جاودان خواهد ماند و جز خدا، همه ي موجودات جهان محكوم به فنا هستند.

«الله اكبر»؛ يعني خداوند از همه ي بندگانش بي نياز است و به اعمال و عبادات هيچ يك از آنان احتياجي ندارد.



[ صفحه 133]



«اشهد ان لا اله الا الله»؛ يعني شهادت به يگانگي پروردگار تنها بايد با معرفت و شناخت قلبي باشد و گويي مؤذن با گفتن اين جمله اعلام مي كند: هيچ معبودي شايسته ي كرنش و پرستش نيست جز خداي عزوجل و هر معبودي باطل است جز ذات مقدس احديت.

«اشهد ان لا اله الا الله»؛ يعني هيچ هدايت كننده اي نيست جز خدا.

«اشهد ان محمداً رسول الله»؛ مؤذن با گفتن اين جمله اعلام مي كند كه محمد صلي الله عليه و آله و سلم بنده و فرستاده و پيامبر و برگزيده ي خداوند است. او سيد و سرور اولين و آخرين انسان هاست. و خداوند او را براي هدايت جهانيان و به حاكميت رساندن دين اسلام فرمان داده است. هر كس با محمد صلي الله عليه و آله و سلم به انكار و ستيز برخيزد و به او، و آيين نجاتبخشش ايمان نياورد، خداي عزوجل او را به دوزخ برد و هيچ گاه از آتش آن رهايي نيابد.

«حي علي الصلاة»؛ يعني برخيزيد و به سوي بهترين كارهاي تان (كه نماز است) بشتابيد، دعوت پروردگارتان را اجابت كرده، براي رسيدن به آمرزش او شتاب كنيد، به پا خيزيد و آتش هايي را كه (با گناهان تان) بر پشت خود برافروخته ايد (با نماز) خاموش كنيد.

«حي علي الفلاح»؛ يعني مؤذن مي گويد: اي بندگان خدا! به راه نجات رو آوريد، راهي كه گمراهي و هلاكتي با آن نيست. خود را بالا بياوريد و به رشد و تعالي برسانيد و به زندگاني جاودانه اي دست يابيد، كه هرگز مرگي با آن نخواهد بود.

برخيزيد و از ديگران سبقت گيريد و به رستگاري بزرگ و نعمت هاي جاودان در جوار محمد مصطفي صلي الله عليه و آله و سلم، در جايگاه بزرگ، نزد خداوند مالك مقتدر دست يابيد.

مؤذن با گفتن «الله اكبر الله اكبر» در پايان اذان، اعلام مي كند: خداوند



[ صفحه 134]



برتر از آن است كه يكي از آفريدگان او بداند كه چه كرامتي است نزد او، براي بنده اي كه دعوت پروردگارش را اجابت كند و مطيع فرمانش باشد و او را بشناسد و پرستش كند و او را دوست بدارد و با او انس بگيرد.

«الله اكبر»؛ يعني خداوند برتر از آن است كه كسي بداند كرامات او براي دوستانش، و عقوبت او براي دشمنانش تا چه اندازه اي است.

«لا اله الا الله»؛ يعني خداوند را بر مردم دليل رسا و قاطع است، كه آن فرستادن پيامبران و بيان وظايف مردم و دعوت آنان به سوي حق است.

علامه ي مجلسي (ره) از شيخ صدوق (ره) نقل كرده است كه راوي اين حديث به خاطر تقيه، جمله ي «حي علي خير العمل» را ذكر نكرده است. و در روايت ديگري آمده است كه از امام صادق عليه السلام معناي «حي علي خير العمل» سؤال شد؛ حضرت فرمود: «خير العمل» نيكي كردن به فاطمه ي اطهر عليهاالسلام و فرزندان بزرگوار آن بانوي بانوان (صلوات الله عليهم اجمعين) مي باشد. [1] .