وهب قرشي مي گويد: امام صادق عليه السلام، از امام باقر عليه السلام از امام سجاد عليه السلام برايم نقل نمود كه فرمود: اهل بصره به امام حسين عليه السلام نامه اي نوشتند و در آن از معني «صمد» سؤال نمودند، حضرت عليه السلام در پاسخ نوشت: «به نام خداوند بخشنده ي مهربان، اما بعد، در قرآن گفتگو و مجادله نكنيد و بدون آگاهي در آن سخن مگوييد، از جدم رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم شنيدم مي فرمود: هر كس بدون علم در قرآن سخن گويد جايگاهش را در آتش آماده كند، (بدانيد كه) خداي سبحان خود تفسير «الصمد» را فرموده است: «نه زاييده است و نه زاده شده و نه هيچ كس همتاي اوست».

«نه زاييده است»: (يعني از آن رو كه او محيط، به اول و آخر و ظاهر و باطن وجود و شئون وجودي همه است پس) چيزي از او بيرون نيايد (و منفصل نشود) نه چيز متراكم و انبوه مرئي و مادي همچون نوزاد (هر جانداري)، و اشياء متراكم و انبوه (مادي و مرئي) ديگر كه از پديده ها خارج مي شود، و نه چيز مجرد (لطيف و نامرئي) همچون جان (و روح)، و نيز حالات گوناگون از قبيل چرت و خواب و ترديد و نگراني و اندوه و شادي و



[ صفحه 79]



خنده و گريه و ترس اميد و آرزو و آزردگي و گرسنگي و سيري (كه عوارض عالم نقص و محدوديت اند، هيچ كدام) از او منشعب نگردد (و سر نزنند، پس ذات كبريايي) او بلند (منزلت و منزه) است از اينكه (همانند اشياء دستخوش تحولات گردد و) چيزي از او بيرون شود و منفصل گردد، چه مادي چه مجرد.

«و نه زاييده شده است» (يعني باز به همان دليل كه محيط است پس) از چيزي منفصل و زاده نشده است، آنگونه كه اشياء متراكم و انبوه (مرئي و مادي) از عناصر اوليه ي خود، زاده و بيرون شوند از قبيل جماد از جماد، جاندار از جاندار، گياه از زمين، آب از چشمه ها، ميوه ها از درختان و يا اشياء نامرئي از پايگاه هاي اوليه خود بيرون زنند از قبيل ديدن از چشم و شنيدن از گوش و بوييدن از بيني و چشيدن از كام و سخن از زبان و شناخت و تميز از عقل و آتش از سنگ، نه، (ذات كبريايي او اينگونه نيست) بلكه اوست خداي صمد نه از چيزي جدا شده، نه در چيزي جاي گرفته و نه بر چيزي قرار يافته است (كه اينها همه نشانه ي نقص و محدوديت است). او به وجود آورنده و آفريدگار همه چيز (از پيدا و ناپيدا و ملك و ملكوت) است، و همه را با قدرت مطلقه ي خود پديد آورده است، با مشيت او هر آنچه به منظور فنا آفريده است، نابود مي شود، و با علم او هر آنچه براي بقاء خلق نموده است، باقي مي ماند، اين است (ويژگيهاي) خدايي كه نه زاييده است و نه زاده شده است، داناي پنهان و آشكار، بلند مرتبه و والا منزلت، و او را هيچ همتايي نيست (زيرا ذات مقدس او كه هويت مطلقه است، تكرر بردار نيست، او يگانه است)».

حضرت امام محمد باقر، از امام زين العابدين، از امام حسين عليهم السلام نقل نموده كه فرمود: «صمد آن است كه (همه ي عوالم غيب و شهادت و ملك و



[ صفحه 80]



ملكوت را احاطه دارد و از هيچ ريز و درشت و پيدا و ناپيدايي) ميان تهي نيست، و صمد آن است كه سيادت (و ربوبيت) او تمام (و كامل) است، صمد آن است كه نه مي خورد، و نه مي آشامد. صمد آن است كه نمي خوابد، و صمد آن وجود هميشگي است كه پيوسته بوده و پيوسته خواهد بود. [1] .