در نتيجه تركيب ابعاد چهارگانه تعهد و علائق، انواع هنجارها بين



[ صفحه 149]



نمازگزاران بوجود مي آيد.

الف . هنجارهاي رويه اي : در نتيجه ي تركيب تعهد نسبت به حفظ منابع طبيعي با علاقه به ايثار، كمك و مبادله بين نمازگزاران، هنجارهاي رويه اي نماز بوجود مي آيد؛

ب . هنجارهاي سازماني : در نتيجه تركيب تعهد نسبت به اهداف جمعي نمازگزاران با علاقه به نظم اجتماعي محيط، هنجارهاي سازماني (جماعت) نماز بوجود مي آيد؛

ج . هنجارهاي اجتماعي : در نتيجه تركيب تعهد اجتماعي بين نمازگزاران با علاقه به پيوند و دوستي متقابل بين نمازگزاران، هنجارهاي اجتماعي نماز بوجود مي آيد؛

د . هنجارهاي اخلاقي : در نتيجه تركيب تعهدات ارزشي مشترك بين نمازگزاران با علائق مشترك در فهم روابط بين ذهني در بين نمازگزاران، هنجارهاي اخلاقي بوجود آمده كه بر مبناي تعاملات گفتماني گرم با حريم فكري و نمادي نماز استوار است؛ اين مبنا (تعاملات گفتماني گرم با حريم فكري و نمادي نماز) باعث پيدايش «ما»ي بزرگي از نمازگزاران مي شود كه اعضاي آن نسبت به هم احساس تعلق و وابستگي عاطفي مشترك خواهند داشت (اجتماع آرماني)؛ اين حريم فكري و نمادي نماز، نوعي هويت جمعي را براي نمازگزاران به ارمغان مي آورد.

قوه محركه هنجارهاي اخلاقي (ايدئولوژيك) و اجتماعي، فشار اجتماعي مي باشد و ضمانت اجراي آن در مرحله اوّل جنبه دروني و در مرحله دوم جنبه بيروني دارد؛ كه شامل عدم تأييد، ملامت كردن و حتي طرد نمودن توسط نمازگزاران مي شود. قوه محركه هنجارهاي رويه اي و



[ صفحه 150]



سازماني (جماعت نمازگزاران) داراي جاذبه اي است كه ضمانت اجراي آن در وهله اوّل در بعد دروني مي باشد و آن براساس احساس ترسي است كه بخاطر بجا نياوردن صحيح هنجارهاي مربوطه ايجاد مي شود. در مرحله دوم در بعد بيروني مي باشد و آن براساس هزينه هايي است كه نمازگزار بخاطر بجا نياوردن هنجارهاي مربوطه بايد پرداخت نمايد؛اين هزينه ها مي تواند جنبه هاي مختلف داشته باشد:

تعهد، انديشه، پول و زور، پاسداران اصلي و ژنريك هر نظم اجتماعي هستند...ميزان تكيه نظم بر هر كدام از آنها بستگي به عوامل بي شماري ازجمله بستگي به فاز جامعه دارد. [1] با توجه به اينكه اسلام مي خواهد جامعه اي را بوجود آورد كه در درجه اوّل در فاز فرهنگي است؛ در نتيجه تأكيد بيشتر بر انديشه دارد؛ اين تأكيد بر انديشه در چهار وجه آن يعني باورها، ارزشها، تكاليف و فنون مي باشد. وجه باورها مربوط به شناخت شناسي و جهان بيني موجود در نماز مي باشد [2] ارزشها، بيانگر عميق ترين تصورات پسنديده نمازگزاران در امور مختلف اجتماعي، سياسي، فرهنگي، اعتقادي و ... مي باشند. فنون، نشانگر چگونگي انجام نماز، شرايط و آداب بجا آوردن نماز مي باشد. قسمتي از ارزش هاي بيان شده مربوط به شناخت شناسي و جهان بيني موجود در نماز بوده، قسمت ديگر آن به علاوه ي تكاليف و فنون قيد شده، مربوط به ايدئولوژي موجود در نماز است؛ [3] علاوه بر اين، در نتيجه ي تركيب انديشه ي



[ صفحه 151]



(باورها، ارزشها، تكاليف و فنون) نماز با كنش ارزشي كه نماز بوجود مي آورد، معرفتي فلسفي و ديني بوجود مي آيد.



[ صفحه 155]