(مجموعه تعاملي مشبك نماز) اين شبكه تعاملي داراي چهار بعد است. شكل (24)



شكل (24) ابعاد شبكه تعاملي نماز



الف . روابط مبادله اي نماز :

روابط مبادله اي كه بين نمازگزاران برقرار مي شود عبارتند از:

- يك طرفه و گرم: اين روابط عام و عاطفي است. نمازگزاراني كه داراي ذخاير و منابع ارزشمند بيشتري هستند (امكانات فردي و منابع شخصي) در مبادلات اجتماعي بر اساس رفتارهاي ايثارگرايانه عمل نموده و بدون هيچ گونه چشم داشتي، آن منابع و ذخاير ارزشمند را به ديگران (نيازمندان) منتقل مي نمايند. پاداش جانشيني كه در قبال اين ايثارگري براي نمازگزاران ايثارگر مطرح مي شود، شامل مواردي چون: رضايت خداوند سبحان، كمك خداوند به نمازگزاران ايثارگر، قبول دعاهاي نمازگزاران ايثارگر از سوي



[ صفحه 142]



خداوند متعال، انسان دوستي و نوع پروري مي باشد.

- دوطرفه، گرم و تعميم يافته: اين روابط بدين نحو است كه نمازگزاران براي انجام كار و رفع معضلي با ياري يكديگر و با چشم داشتي كه از همديگر دارند دست ياري به سوي همديگر دراز مي نمايند. انديشه ها و علائم از طريق اين نوع روابط ميان نمازگزاران مبادله و منتشر مي شود و بيشتر جنبه تحريكي دارد.

- دوطرفه و سرد: روابط مبادله اي از نوع دوطرفه و سرد كه بيشترين روابط مبادله اي است به صورت مبادله كالا و خدمات خودنمايي مي كند. در اين مبادله، نمازگزاران بر اساس ارزش هاي موجود در اسلام و نماز به مبادله كالا و خدمات مي پردازند. اين نوع روابط خارج از مساجد و محل نماز و معمولاً در بازار صورت مي گيرد.

ب . روابط سياسي نماز :

روابط سياسي نماز از طريق متقاعدسازي و مجاب سازي و احساس مسئوليت آگاهانه و خردمندانه و فعال سازي تعهد صورت مي گيرد؛ يعني هم از طريق احساس مسئوليت آگاهانه و خردمندانه در فرد نمازگزار و هم از طريق فعال سازي تعهد او را وادار به عمل مي كنند. اين وادارسازي ها و تشويق ها با استفاده از ذخاير هنجاري و آرماني مي باشد.

در سطح عوام، عامل محركي (مانند پاداش و سودي كه نمازگزار از نماز خواندن و يا شركت در نماز جماعت بدست مي آورد) مي تواند فرد نمازگزار را وادار به انجام نماز نمايد. انديشه ها و علائم بين نمازگزاران در اين رابطه، مبادله و منتشر شده كه اين تبادل و انتشار جنبه اجباري دارد.



[ صفحه 143]



ج . روابط اجتماعي نماز:

روابط اجتماعي كه نماز بين نمازگزاران برقرار مي كند، عاطفي و برادرانه است. اين روابط تعميم يافته بوده (در حد جامعه كل) و تا حد مسلمانان پيش مي رود. در بعضي از شرايط و موقعيت ها، تعميم يافتگي اين روابط تا حد انسان هايي از پيروان اديان و مذاهب الهي (اهل كتاب) هم پيش مي رود.

در اين روابط انديشه ها و علائم مبادله و منتشر مي شود و بيشتر جنبه تكليفي دارد. روابط اجتماعي كه بين نمازگزاران برقرار مي شود، كمتر توجه به اين امر دارد كه فرد نمازگزار چه عيب و نقصي دارد (چون مسلمان بايد ستارالعيوب باشد، البته عيوب در حد غيراساسي) بلكه به صرف اينكه نمازگزار است با او ارتباط دارد.

د . روابط گفتماني نماز:

روابط گفتماني نماز عبارتند از:

- روابط گفتماني (مبادله اطلاعات و برداشت ها جهت رسيدن به فهم و تفاهم) درباره مواردي چون تكاليف، وظايف، حقوق نمازگزاران و همچنين عدول از آنها مي باشد.

- ارتباطات و مذاكرات بين نمازگزاران به صورت مباحثات فقهي و عقلي پيرامون نماز، خدا، انسان، جهان و ... مي باشد.

- روابط گفتماني در بين نمازگزاران بيشتر جنبه تأويلي و تفسيري دارد و بر اساس كنش ارزشي مي باشد.

- روابط گفتماني كه بين نمازگزاران وجود دارد در زمينه هاي اقتصادي،



[ صفحه 144]



سياسي، اجتماعي، اعتقادي و... بوده و فارغ از محدوديت هاي سياسي برگزار مي شود؛ به همين جهت است كه نماز و مسجد عامل و كانوني براي مقابله با حكومت ها و دولت هاي جابر و ظالم بوده است.

در روابط گفتماني كه بين نمازگزاران بوجود مي آيد، انديشه ها و علائم، به صورت استدلالي، توزيع، مبادله و منتشر مي شود. اين روابط گفتماني منجر به نوعي مفاهمه فرهنگي داوطلبانه بين نمازگزاران مي شود.

در نظمي كه نماز ايجاد مي كند، اعتماد اجتماعي متقابل كه يكي از لوازم مبرم تعاون اجتماعي و طراوت اجتماعي است داراي جايي مخصوص و والا است. اعتماد اجتماعي متقابل تعميم يافته باعث تقويت تمايلات بين گروهي بوده؛ لذا شبكه تعاملات اجتماعي را گسترش مي دهد.