نظام را معمولا اين گونه تعريف مي كنند: «مجموعه اي از اجزاء به هم پيوسته كه جهت رسيدن به هدف از قبل تعيين شده به طور منطقي در كنار يكديگر جمع شده و به هم پيوند خورده اند.» و نظام اجتماعي نيز تشكيل شده است از مجموعه ي نقشهاي به هم پيوسته ي اجتماعي، با توجه به اين تعريف از نظام اجتماعي نمازهاي جماعت در واقع يك نظام اجتماعي است زيرا از مجموعه اي از نقشهاي به هم پيوسته اجتماعي تشكيل شده است. در نمازهاي جماعت نيز شاهد يك سري نقشهاي اجتماعي به هم پيوسته هستيم از جمله ي اين نقشها: نقش امام جماعت كه داراي الگوهاي عمل خاصي است كه موجب تمايز نقش او از ساير نقشها مي شود. الگوهاي عمل اين نقش عبارتند از: داشتن عدالت، داشتن تقوي، صحيح خواندن نماز، داشتن اقبال و اعتماد و اعتبار اجتماعي بالاتر (مورد پذيرش جمع باشد) داشتن خضوع و فروتني. اين الگوهاي عمل به فردي اين توان را مي دهد كه او را به نام امام جماعت يا جمعه بشناسيم.

نقش بعدي نقش مأموم است: اين نقش شايد يك سري از شايستگي هاي نقش امام را بطلبد ولي لزوما عين آن نيست. به چند مورد از آنها اشاره مي شود:

- داشتن طهارت و وضو

- داشتن آشنايي با اركان، اذكار و ترتيبات نماز.



[ صفحه 48]



- قرار گرفتن در پشت سر امام

- تكرار الفاظ پس از امام

نقش سوم نقش مؤذن است كه ورود به وقت شرعي نمازي خاص را اعلام كرده و وظيفه اذان گفتن را بر عهده مي گيرد.

نقش چهارم نقش مكبر است. وظيفه اصلي او ايجاد هماهنگي بين امام و مأموم مي باشد، ترتيبات نماز را با امام دنبال مي كند و جهت اطلاع نمازگزاران اعلام مي كند، تكبيرةالاحرام، يا وقت ركوع، سجده، قنوت يا تشهد را. علاوه بر اينها با توجه به ميزان اطلاعات خود تعقيبات و انواع ادعيه را نيز قرائت مي كند و معمولا اين نقش به يك كودك يا نوجوان سپرده مي شود.

نقش پنجم نقش خادم مسجد: كه ارائه خدمات مربوط به مساجد يا نمازخانه ها اعم از نظافت و غيره را بر عهده دارد.

مسئول ستاد اقامه نماز: مسئوليت ايجاد هماهنگي بين ساير نقشهاي دخيل در نماز جماعت را بر عهده دارد. هدف نماز كه در نيت نماز نهفته است (قربة الي الله) در اصل پيوند دهنده و هماهنگ كننده ي اين نقشهاست و اين هدف موجب وابستگي متقابل همه ي نقشها به هم مي شود. حال اگر يكي يا دو تا از اين نقشها وظائف و الگوهاي عمل خود را به نحو احسن انجام ندهد، نظام اجتماعي (نماز جماعت) را مختل كرده و يا به تعويق انداخته و نتيجه ي اصلي عايد نمي شود. فرض كنيد خادم مسجد به دليل داشتن كاري شخصي در مسجد حضور نداشته باشد و زمان نماز رسيده باشد در آن صورت نمازگزاران را دچار مشكل مي كند و يا امام جماعت به موقع به نماز نرسد يا امور جانبي مثل بلندگو خراب



[ صفحه 49]



باشد و يا مكبر نباشد، نظام اجتماعي (نماز جماعت) را تا حدودي دچار مشكل مي كند.

چون در نماز جمعه مسائل اجتماعي مسلمانان و آگاهيهاي سياسي، هشدار با شما و مشكلات مسائل اخلاقي جامعه مطرح مي شود بنابراين مي تواند به عنوان سازنده جامعه اسلامي و سازمان بخش آن نيز باشد. و نهايتا نماز جماعت به دليل هنجارمند بودن و مراسم آن و تشكيلات آن مثل ستاد اقامه نماز و نقشهاي موجود در آن هست نظام اجتماعي مي باشد.