با توجه به سوره ي حمد گروه هاي اجتماعي از يكديگر منفك تر مي شوند و سه گروه كاملا جدا از يكديگر را شاهديم. البته در جاي جاي نماز اين جمع گرايي و اشاره به «ما» به جاي «من» ديده مي شود. در همين سوره حمد نمازگزار چيزي را براي خود به تنهايي نمي خواهد. لفظ فقط تو را مي پرستيم و فقط از تو كمك مي خواهيم، و يا در سلام مي گوئيم سلام بر ما و بر همه صالحان، يا در قنوت دعاي ربنا آتنا في الدنيا حسنه و في الاخرة حسنة. مجددا به جمع اشاره مي كنيم. يا در سوره توبه خداوند چهره واقعي نمازگزاران و عابدان را اينگونه توصيف مي كند: «التائبون العابدون الحامدون السائحون الراكعون الساجدون» فقط به جنبه دروني و فردي عبادت اشاره مي شود. ولي در ادامه «الأمرون بالمعروف والناهون عن المنكر» [1] اشاره به ورود به جمع مي كند و سپس آنها را مصلحان جامعه خود معرفي مي كند [2] و يا در ادبيات ما عبادت در انزوا و



[ صفحه 29]



گوشه گيري مردود مي باشد. جريان حكايت عابدي كه در كوه به عبادت مي پرداخت و از ترس آلوده شدن به شهر نمي آمد. [3] .

برگرديم به سوره حمد! در اين سوره شريفه نمازگزار از خدا مي خواهد آنها را به راه راست هدايت كند. هدف مشترك يعني راه كساني كه شايستگي دريافت نعمت خدايي دارند نه راه كساني كه گمراهند و يا مورد غضب خداوند هستند. پس سه گروه از هم مجزا شد:

الف) گروه صالحان: يعني كساني كه به راه راست هدايت شده اند و از نعمات خداوند بهره مند شده اند.

ب) گمراهان: يعني كساني كه در صراط حق نيستند و گمراه شده اند و راهي غير از راه خدا انتخاب كرده اند.

ج) مغضوبين: يعني كساني كه نه تنها از لطف و نعمت و مرحمت خداوند بي بهره اند بلكه حتي مورد غضب نيز واقع شده اند.

آقاي قرائتي اين گروه ها را به گروه هاي ريزتري نيز تقسيم بندي مي كند كه جهت آشنايي بيشتر به آنها اشاره مي شود.

ايشان ضالين را طبق نظر قرآن كريم به چهار دسته تقسيم مي كند:

الف) كساني كه از ايمان به كفر تبديل يافته اند [4] .

ب) كساني كه از خدا و پيامبرش نافرماني كنند. [5] .

ج) كساني كه آخرت را باور ندارند. [6] .

د) كساني كه از رحمت الهي نااميدند [7] .

و مغضوبين را نيز طبق نظر قرآن كريم به چهار دسته تقسيم مي كند:



[ صفحه 30]



الف) مستكبرين كه شيطانهاي انسي هستند و در برابر نبيين قرار دارند. [8] .

ب) مشركين و منافقين كه در برابر صديقين قرار دارند. [9] .

ج) ضالين و منافقين كه در برابر شهدا قرار دارند. [10] .

د) كافريني كه در برابر صالحين قرار دارند. [11] .

با يك نظر اجمالي به اين گروه هاي هشتگانه به راحتي مي توان اين نتيجه را گرفت كه با يك جمله دعاي (اهدنا الصراط المستقيم) از خدا مي خواهيم كه ما را جزء اين هشت گروه قرار ندهد بلكه ما را جزء گروه صالحان قرار دهد. زيرا اين تأكيد را در آخر نماز در ذكر سلام، جمله دوم داريم كه سلام هم بر خودمان مي فرستيم و بر همه بندگان صالح خدا (السلام علينا و علي عباد الله صالحين) كه تأكيدي است بر اين امر و صالحين دقيقا نكته مقابل كافرين است و اگر در جهت شرح صالحين برآئيم باز طبق برداشتمان از نماز اين ويژگيها را مي توانيم براي صالحين بيان كنيم: [12] .

الف) كساني كه خدا را به بزرگي ياد كرده و خود را در برابر او كوچك مي دانند.

ب) كساني كه خدايان ديگر را رد كرده و فقط خداوند بزرگ را مي پرستند.

ج) كساني كه روبه سوي عمل خير دارند.

د) كساني كه نماز را برپا مي دارند.



[ صفحه 31]



ه) كساني كه رو به سوي فلاح و رستگاري دارند.

و) كساني كه خدا را صاحب روز جزا و مالك هر دو جهان مي دانند.

ز) كساني كه خدا را بخشنده و مهربان خطاب مي كنند.

ح) كساني كه خدا را صاحب جهان فاني و جهان باقي مي دانند.

و) كساني كه فقط خدا را مي پرستند و فقط از او مدد مي گيرند.

ط) كساني كه خداوند را بي نياز مي دانند.

ي) كساني كه خداوند را زائيده و يا زاينده كسي نمي دانند.

ك) كساني كه خداوند را قادر به انجام هر كاري مي دانند.

ل) كساني كه حسنات دنيا و آخرت را از خدا مي خواهند.

م) كساني كه خداوند را پاك و منزه و والا مي دانند.

ن) كساني كه فقط خداوند را قابل ستايش و پرستش مي دانند.

هيچ كس اين صفات را ندارد مگر اينكه نمازگزار خاشع و دائمي باشد.

و نكته ي آخر اينكه نمازهاي جماعت به اين دليل مي تواند در تشكل گروه ها مؤثر باشد. اين است كه در آنها وحدت جهت [13] (قبله) مشخص است و همچنين هدف و جهت گيري مشتركي وجود [14] دارد كه موجب مي شود (حداقل) انحرافات لحظه اي از بين رفته و در هنگام نماز تمام تفاخرات و داشته ها فراموش شود و فقط به خداوند توجه شود.



[ صفحه 33]



«دعا»

«پروردگارا من و فرزندانم را از برپا دارندگان نماز قرار بده، خدايا دعايم را بپذير.»

حضرت ابراهيم (ع)