پرسش شماره 148) كدام آيه درباره ي نماز جماعت آمده كه انسان مي تواند در نماز صبح و عشا و مغرب، حمد و سوره را آهسته بخواند و در نماز ظهر و عصر، به جاي حمد و سوره ذكر تسبيح خدا را بگويد؟

قرآن، رساله ي احكام نيست و بسياري از موضوعات را به صورت كلي بيان كرده و به جزئيات آن نپرداخته است و شرح و توضيح آن را بر عهده ي پيامبر صلي الله عليه و آله و معصومين عليهم السلام قرار داده و وظيفه ي ما را نيز اطاعت از آن بزرگواران دانسته است: (و أنزلنآ اليك الذكر لتبين للناس ما نزل اليهم و لعلهم يتفكرون)؛ [1] ما اين ذكر (قرآن) را بر تو نازل كرديم تا آنچه به سوي مردم نازل شده است، براي آن ها روشن سازي؛ شايد انديشه كنند. همچنين مي فرمايد: (يا أيها الذين آمنوا أطيعوا الله و أطيعوا الرسول و أولي الأمر منكم...)؛ [2] اي كساني كه ايمان آورده ايد! اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيامبر خدا و اولواالأمر (اوصياي پيامبر) را....

اين سؤال نيز از مواردي است كه قرآن به صورت جزئي به آن نپرداخته و توضيح دقيق آن را مراجع معظم (مجتهدان) با مراجعه به روايات معصومين عليهم السلام دريافت نموده و به ما عرضه داشته اند تا به آن ها عمل كنيم. روايات اين موضوع در كتاب وسائل الشيعه آمده است. [3] .



[ صفحه 215]



پرسش شماره 149) چرا مأموم در نماز جماعت حمد و سوره را نمي خواند؟ چرا سجده آخر نماز جماعت كمي طولاني تر از بقيه سجده ها است؟ لطفا آيه يا ذكري را كه در آن خوانده مي شود، بيان فرماييد.

با توجه به آنچه پيش تر درباره ي فلسفه احكام گذشت، شرايط و اجزاي نماز جماعت نيز حكمت هايي دارد كه ممكن است برخي از آن ها بر ما روشن شود و بسياري هم فراتر از عقل ما باشد، پس لازم است طبق آيات و روايات عمل كنيم؛ اگر چه فلسفه آن را ندانيم.

نماز جماعت به صورت گروهي برگزار مي شود، يك نفر امام و ديگران تابع و پيرو او هستند. در قرآن مي خوانيم: (و اذا قرء القرآن فاستمعوا له و أنصتوا لعلكم ترحمون)؛ چون قرآن خوانده [4] مي شود، به آن گوش فرادهيد و خاموش مانيد، اميد است كه بر شما رحمت آيد. واژه ي «أنصتوا» از ماده «انصات» به معناي سكوت توأم با گوش دادن است. در برخي روايات آمده است: هنگامي كه در نماز جماعت هستيد و امام جماعت مشغول قرائت قرآن (خواندن حمد و سوره) است، بر شما لازم است كه به او گوش داده، سكوت اختيار كنيد [5] .

البته اين حكمت، بيشتر با نمازهاي جهريه (نمازهايي كه بلند خوانده مي شوند؛ مانند: نماز صبح و مغرب و عشا) سازگار است؛ از اين رو فقها فتوا داده اند كه در همين نمازها چنانچه مأموم صداي امام جماعت را نشنود، مي تواند خود به قرائت بپردازد؛ [6] اما در مورد نمازهاي اخفاتيه (نمازهايي كه آهسته خوانده مي شوند؛ مانند: ظهر و عصر) در روايات آمده است كه قرائت حمد و سوره همه ي مأمومين تنها به امام اختصاص يافته و بر عهده ي او است [7] .

اما آيه اي براي سجده ي آخر نماز، وارد نشده است و به فتواي فقهاي بزرگوار خواندن قرآن در سجده ي نماز، كراهت دارد [8] .



[ صفحه 216]



يكي از دعاهاي مناسبي كه در رساله هاي عمليه براي سجده (تمام سجده هاي نماز، نه فقط سجده آخر) ذكر شده چنين است: «يا خير المسئولين و يا خير المعطين أرزقني و ارزق عيالي من فضلك فانك ذو الفضل العظيم»؛ اي بهترين كسي كه از او سؤال مي كنند و اي بهترين عطا كنندگان! به من و عيالم (افراد تحت تكفل) از فضل خودت روزي بده، به درستي كه تو داراي فضل بزرگي [9] .