پرسش شماره 90) راه هاي رسيدن به خلوص كدامند؟

«اخلاص» ضد «ريا» است. براي سيدن به مقام اخلاص بايد در دو مرحله تلاش كرد: يكي از نظر فكر و انديشه و ديگري در مقام عمل. ريشه ي «ريا» حب دنيا،فراموشي آخرت، انديشه نكردن در پاداش هاي الهي و تأمل نكردن در آفت هاي دنيا پرستي است. نفاق و دو رويي، آبشخور صفت رذيله ي «ريا» است. امام صادق عليه السلام فرمود: الرياء شجرة لا تثمر الا الشرك الخفي و أصلها النفاق؛ ريا و ظاهر سازي، درختي است كه ميوه اي جز شرك خفي ندارد و اصل و ريشه ي آن، نفاق است [1] .

بنابراين علاج ريا با علاج نفاق بي ارتباط نيست. يكي از راههاي علاج ريا، توجه به آثار و عقوبات آن است كه مي تواند مانع به وجود آمدن و رشد اين صفت زشت شود. قرآن در آيات متعددي به نكوهش رياكار پرداخته و او را بي بهره و زيان كار معرفي كرده است. [2] .

روايات نيز چهره اي زشت از رياكار ترسيم كرده، آن را به شدت سرزنش نموده اند. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمودند: رياكار در قيامت با چهار نام صدا زده مي شود: اي كافر! اي فاجر! اي حيله گر! اي زيان كار! عملت نابود و اجرت باطل گشت، پاداش خود را از كسي بخواه كه عملت را براي او انجام داده اي! [3] .



[ صفحه 154]



از رسول خدا صلي الله عليه و آله سؤال شد: نجات در چيست؟ آن حضرت فرمودند: در اين است كه شخص از عملي كه براي عبادت خدا انجام مي دهد، مردم را در نظر نگيرد. [4] .

توجه به اسباب و انگيزه هاي ريا مي تواند در دفع صفت ناپسند ريا مؤثر باشد. عامل اصلي ريا، دوست داشتن ستايش، گريز از نكوهش مردم و طمع به مال و منافع آنان است. اگر كسي بداند چيزي زيان آور است، هيچ گاه آن را دوست نخواهد داشت. توجه داشتن به اين مطلب كه ريا چه زيان هايي براي انسان به دنبال خواهد داشت و چگونه صفا و پاكي او را از بين خواهد برد و او را از توفيق در اين دنيا و قرب و منزلت در پيشگاه خدا محروم خواهد ساخت و نيز توجه به اندك بودن متاع دنيا و زوال پذير بودن آن و دائمي بودن پاداش الهي و نعمت هاي اخروي و همچنين توجه داشتن به اين مطلب كه انسان رياكار هميشه در حال اضطراب و تشويش است (چون به دست آوردن رضايت و خشنودي مردم بسيار دشوار است - اگر نگوييم ناممكن است - و نيز ترس و واهمه ي رياكار از فاش شدن اسرار و برملا شدن نياتش) مي تواند در نجات انسان رياكار از بلاي «ريا» مؤثر باشد.

توجه داشتن به نشانه هاي «ريا» انسان را از وجود چنين صفتي و زوال آن با خبر مي كند. اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: سه نشانه براي شناسايي رياكار وجود دارد: وقتي مردم او را مي بينند، به نشاط مي آيد و اگر تنها و دور از چشم مردم باشد، كسل و بي حال مي شود و دوست دارد او را در تمام كارهايش ستايش كنند [5] .

قرآن مجيد [6] و روايات اسلامي، به كمتر چيزي به اندازه ي اخلاص نيت اهميت داده اند؛ تا آن جا كه آن را عامل اصلي پيروزي در دنيا و آخرت شمرده اند. اصولا از نظر اسلام، هر عمل عبادي بدون اخلاص نيت، بي ارزش است. بهترين راه براي پاك و خالص گردانيدن نيت، برطرف كردن موانع (آشكار رو نهان) آن است كه برخي



[ صفحه 155]



بسياري قوي و خطرناك و برخي ضعيف تر است. رياكاري، مهم ترين مانع اخلاص است. شيطان با وسوسه هاي خود و آلوده كردن عمل انسان به ريا از راه هاي گوناگون و بسيار پيچيده، خلوص را از عمل انسان مي گيرد.

هواي نفس، يكي ديگر از آن موانع است كه سرچشمه ي اخلاص را تيره مي سازد. حضرت علي عليه السلام مي فرمايد: كسي كه هواي نفس بر او غالب است چگونه مي تواند اخلاص داشته باشد [7] .

همچنين براي خلوص داشتن در عبادت، بايد دامنه ي آرزوهاي دور و دراز را كوتاه كرد. حضرت علي عليه السلام مي فرمايد: قلل الآمال تخلص لك الاعمال؛ [8] از آرزوهاي خود بكاهيد تا اعمال شما خالص شود.

پس از تفكر در فوايد و آثار و بركات اخلاص و كارهايي كه از روي خلوص نيت انجام مي گيرد، بايد در مقام عمل به تمرين پرداخت و با سعي و تلاش، از كارهايي كه به خلوص نيت صدمه مي زند، پرهيز كرد و كارهايي را كه در خلوص نيت نقش دارند، انجام داد [9] .