پرسش شماره 80) نخستين قبله ي مسلمانان چه نام دارد و در كدام سوره آمده است؟ و چه موقع و به دست چه كسي مشخص شد؟

«مسجد الاقصي» (قدس) قبله ي اول مسلمانان بوده و نام آن در سوره اسراء آيه 1 آمده است. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله سيزده سال پس از بعثت در مكه و چند ماه بعد از هجرت در مدينه به امر خداوند متعال به سوي «بيت المقدس» نماز مي خواند؛ ولي پس از آن، قبله تغيير يافت و مسلمانان مأمور شدند به سوي «كعبه» نماز بخوانند [1] اين تغيير قبله يكي از وسايل امتحان مسلمانان بود.

ماجراي تغيير قبله در آيات 142 تا 150 سوره ي مباركه ي بقره بيان شده است.



[ صفحه 138]



پرسش شماره 81) شنيده ايم، پيش از اين كه كعبه قبله ي مسلمانان شود، پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله به سوي بيت المقدس نماز مي خواندند، اما در يك نماز چهار ركعتي وحي شد كه بايد دو ركعت باقي مانده از نماز را به طرف كعبه اقامه نمايد، شنيده شده حضرت دو ركعت باقي مانده را به طرف كعبه تغيير جهت دادند و چون امام جماعت بودند، در حين چرخيدن و قرار گرفتن به طرف كعبه، آخر صف قرار گرفتند، گفته اند: در آن لحظه، زمين يا قطعه اي كه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله روي آن قرار داشتند، چرخيده به صورتي كه روي حضرت به طرف كعبه قرار گرفته است. آيا اين مطب درست است؟

اين مطلب صحيح نيست؛ خداوند در قرآن مي فرمايد: (فول وجهك شطر المسجد الحرام و حيث ما كنتم فولوا وجوهكم شطره)؛ [2] پس به سوي مسجد الحرام رو كن و هر جا هستيد، روي خود را به سوي آن بگردانيد.

رواياتي كه در تفسير اين آيه به دست ما رسيده، بيان مي كند كه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله دو ركعت از نماز ظهر را خوانده بودند كه جبرئيل عليه السلام نازل شد و گفت: (قد نري تقلب وجهك في السمآء فلنولينك قبلة ترضئها فول وجهك...) [3] نگاه هاي انتظار آميز تو را به سوي آسمان [براي تعيين قبله ي نهايي] مي بينيم، اكنون تو را به سوي قبله اي كه از آن خوشنود باشي بازمي گردانيم. پس به سوي مسجد الحرام رو كن، سپس دست پيامبر صلي الله عليه و آله را گرفت و روي او را به سوي كعبه برگردانيد و كساني كه پشت سر وي بودند نيز صورت خود را به سوي كعبه برگرداندند؛ به طوري كه مردان به جاي زن ها و زن ها به جاي مردان قرار گرفتند [4] .

از اين روايت استفاده مي شود كه اولاً: زمين زير پاي حضرت، هيچ تغييري نكرد، ثانيا: پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله توسط جبرئيل جلوي صف نماز گزاران و روي به سوي كعبه قرار گرفت و چون در اين صورت، صف هاي اول مأمومين را زنان تشكيل



[ صفحه 139]



مي دادند، مجبور شدند، جاي خود را با مردان عوض كنند [5] چنين تغييري به دستور خدا بود؛ از اين رو اشكالي در نماز ايجاد نكرد و موجب قطع نماز و بطلان آن نشد.

پرسش شماره 82) چرا قبله ي مسلمانان از «بيت المقدس» به «مكه مكرمه» تغيير يافت؟

خدا مكان و محلي ندارد و قبله رمزي است براي وحدت صف ها و احياي خاطره هاي توحيدي و تغيير آن هيچ چيز را دگرگون نمي كند. مهم، تسليم بودن در برابر فرمان او و شكستن بت هاي تعصب، لجاجت و خودخواهي است؛ از اين رو، بعيد نيست كه اين دو مسئله از علل مهم تغيير قبله باشد:

1. تغيير قبله باعث شد مسلمانان مورد امتحان قرار بگيرند؛ (و ما جعلنا القبلة التي كنت عليها الا لنعلم من يتبع الرسول ممن ينقلب علي عقبيه)؛ [6] ما آن قبله اي را كه قبلا بر آن بودي، تنها براي اين قرار داديم تا افرادي را كه از پيامبر پيروي مي كنند، از آنان كه به جاهليت بازمي گردند، مشخص شوند.

بديهي است هم نماز خواندن به سوي بيت المقدس براي آنان كه خانه كعبه را سرمايه ي معنوي خود مي دانستند، مشكل بود و هم بازگشت به سوي كعبه بعد از عادت كردن به قبله ي نخست. مسلمانان به اين وسيله مورد آزمايش قرار گرفتند تا تعصب ها در آن ها كشته شود و روح اطاعت و فرمان برداري در آنان محكم گردد [7] .

2. سرزنش ها و زخم زبان هاي يهود و نگراني قلب پيامبر صلي الله عليه و آله نيز نقش مهمي در تغيير قبله از بيت المقدس به خانه ي خدا داشت؛ زيرا پس از ورود پيامبر صلي الله عليه و آله به مدينه، يهوديان به خاطر تغيير قبله، هميشه مسلمانان را سرزنش مي كردند كه اين ها از خود استقلال ندارند، قبول قبله ي ما دليل بر قبول شريعت ما است و...؛ از اين رو پيامبر صلي الله عليه و آله انتظار مي كشيد تا فرمان تغيير قبله صادر شود.



[ صفحه 140]