پرسش شماره 78) با توجه به اين كه شيعيان معمولا نماز را در سه وعده (صبح، ظهر و مغرب) به جا مي آورند، آيا براي اين كار مستندات قرآني وجود دارد؟ چرا اهل سنت نمازهاي روزانه را در پنج نوبت مي خوانند؟

اگر چه خواندن نماز در پنج نوبت (ظهر، عصر، مغرب، عشا و صبح) امري مستحب است و بهره مندي از ثواب اول وقت و فضيلت وقت خاص را به دنبال دارد؛ ولي خواندن نماز در سه وعده نيز با آيات قرآن كريم تعارض ندارد.

اصولاً در هيچ يك از آياتي كه به اوقات نماز اشاره دارد به جزئيات و پنج وعده بودن نماز تصريح نشده است. خداوند متعال مي فرمايد: (أقم الصلاة لدلوك الشمس الي غسق الليل و قرآن الفجر ان قرآن الفجر كان مشهودا)؛ [1] نماز را از زوال خورشيد تا نهايت تاريكي شب (نيمه شب) بر پا دار و همچنين قرآن فجر (نماز صبح) را؛ زيرا قرآن فجر مورد مشاهده ي [فرشتگان شب و روز] است [2] .

خداوند در جايي ديگر مي فرمايد: (و أقم الصلاة طرفي النهار و زلفا من الليل ان الحسنات يذهبن السيئات ذلك ذكري للذاكرين)؛ [3] نماز را در دو طرف روز و اول شب بر پا دار؛ چرا كه حسنات، سيئات [و آثار آن ها را] برطرف مي سازند، اين تذكري است براي كساني كه اهل تذكرند [4] بنابراين، در اين دو آيه كه درباره اوقات نماز است، به پنج وعده بودن نماز، تصريحي نشده است تا



[ صفحه 134]



با سنت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله (خواندن نماز در سه وعده) تعارض داشته باشد. ترديدي نيست كه جزئيات اوقات نمازهاي پنجگانه، در قرآن بيان نشده و بيان جزئيات و شرح آن به پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و امامان معصوم عليهم السلام سپرده شده است؛ از اين رو آيات قرآن در كنار رواياتي كه از آن بزرگواران به دست ما رسيده، زمان نمازهاي پنج گانه را به طور دقيق مشخص مي كند. امام صادق عليه السلام در ذيل آيه 78 سوره اسراء مي فرمايد: خداوند [در آيه ي ذكر شده] چهار نماز را واجب كرده، در قسمتي از زمان كه ابتداي آن اول ظهر و انتهايش نصف شب است، دو نماز از ظهر تا غروب و دو نماز از اول غروب آفتاب تا نصف شب كه هر كدام يكي قبل از ديگري است [5] فقها و مجتهدان بر اساس آيات و روايات موجود، زمان و اوقات نمازها را بيان كرده اند [6] در منابع اهل سنت نيز خواندن نمازهاي پنج گانه در سه وعده، مورد تأييد قرار گرفته است [7] .

دليل ما بر جواز جمع ميان دو نماز، احاديثي است كه از پيشواي ششم حضرت امام صادق عليه السلام [8] نقل شده است؛ ولي بايد توجه داشت كه نه تنها محدثان شيعه، بلكه محدثان اهل سنت نيز روايات مربوط به جواز جمع ميان نمازها را - حتي زماني كه عذري در پيش نيست - از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم نقل كرده اند.

امروزه بين شيعيان، افرادي هستند كه به استحباب عمل كرده، نمازها را جداگانه مي خوانند؛ ولي وضع زندگي به گونه اي است كه مراعات اين استحباب براي بسياري از افراد موجب مشقت شده است و چه بسا سبب مي شود كه گروهي از انجام اصل نماز سرباز زنند، در اين جا با الهام گرفتن از راهنمايي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم مي توان براي مراعات «اهم»، مسئله ي جداگانه خواندن نماز در پنج وقت را ترك كرد؛ چنان كه بسياري از فقهاي اهل تسنن همين نظر را دارند؛ ولي به ملاحظاتي از اظهار نظر



[ صفحه 135]



خودداري مي كنند. از طرف ديگر، چه اشكال دارد كه با توجه به روايات جواز جمع بين نمازها، كسي از روي راحتي، نمازها را به صورت جمع بخواند [9] .

در روايات شيعه و اهل تسنن آمده است كه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم گاهي دو نماز را با يكديگر جمع و گاهي جدا جدا مي خواندند. در صحيح بخاري (يكي از كتاب هاي مهم اهل سنت) روايتي از ابن عباس نقل شده است: پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در مدينه هشت ركعت نماز ظهر و عصر و هفت ركعت نماز مغرب و عشا را با هم مي خواندند؛ [10] ولي اهل سنت مي گويند: با هم خواندن دو نماز مربوط به موقع باران - كه دوبار حاضر شدن براي نماز مشكل است - مسافرت يا جايي است كه انسان عذر داشته باشد. بنابراين نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را به هر دو صورت مي توان خواند؛ زيرا هر يك از اين نمازها وقت مخصوص و مشتركي دارد. وقت مخصوص نماز ظهر از اول ظهر است تا وقتي كه از ظهر به اندازه ي خواندن نماز ظهر بگذرد؛ يعني در اين موقع نمي توان نماز عصر را خواند؛ چون وقتش نرسيده است.

وقت مخصوص نماز عصر زماني است كه به اندازه ي خواندن نماز عصر، وقت به غروب مانده باشد و در اين زمان نمي توان نماز ظهر را خواند؛ چون وقتش گذشته و قضا شده است. در اين صورت مي توان نماز عصر را بعد از نماز ظهر خواند. وقت مخصوص نماز مغرب، از اول مغرب است تا وقتي كه از مغرب به اندازه ي خواندن سه ركعت نماز بگذرد. وقت مخصوص نماز عشا موقعي است كه به اندازه ي خواندن نماز عشا به نصف شب مانده باشد و بين وقت مخصوص نماز مغرب و نماز عشا، وقت مشترك نماز مغرب و عشا است؛ از اين رو مي توان نماز عشا را بعد از نماز مغرب خواند [11] .



[ صفحه 136]