پرسش شماره 67) قرآن درباره ي «مسجد» در اسلام، چه تأكيدي دارد؟

تأكيد و اهميت «مسجد» از منظر قرآن، از چند جهت قابل ملاحظه است:

1. بدون شك، خلقت انسان بيهوده نيست و قرآن كريم، هدف از خلقت انسان را رشد و تكامل معنوي او دانسته و راه رسيدن به اين تكامل را در «بندگي» خداوند متعال معرفي كرده است: من جن و انس را نيافريدم، جز براي اين كه مرا عبادت كنند [و از اين راه تكامل يابند و به من نزديك شوند.] [1] از طرفي ديگر، خداوند متعال، «مسجد» را كانون و پايگاهي براي عبادت ذكر كرده است: (مساجد يذكر فيها اسم الله كثيرا)؛ [2] مساجدي كه نام خدا بسيار در آن برده مي شود. پس مسجد پايگاهي براي عبادت و ياد خداوند متعال است و در آيه ي ديگري مي فرمايد: در هر مسجد (هنگام عبادت) به او توجه كنيد، و او را بخوانيد در حالي كه دين (خود) را براي او خالص گردانيد [3] .

2. هر چند آسمان ها و زمين از آن خداوند است، اما به خاطر توجه و اهميتي كه خداوند به «كعبه» دارد و با توجه به شرافتش، «به خانه خدا» (بيت الله) تعبير شده است؛ از طرفي، طبق آموزه هاي حديثي ما، هر مسجدي خانه ي خدا است. امام صادق عليه السلام مي فرمايند: عليكم بايتان المساجد فانها بيوت الله في الأرض؛ بر شما باد رفتن به مساجد؛ زيرا مساجد، خانه هاي خدا در روي زمين هستند [4] .



[ صفحه 120]



3. قرآن كريم، كساني را كه از بردن نام خدا در مساجد، جلوگيري مي كنند، ستمكارترين مردم معرفي كرده است: (و من أظلم ممن منع مساجد الله أن يذكر فيها اسمه و سعي في خرابها)؛ [5] كيست ستمكارتر از كساني كه از بردن نام خدا در مساجد جلوگيري مي كنند و سعي در ويراني آن ها دارند؟! بنابراين هر كس و هر گروهي كه به نوعي در تخريب مساجد الهي بكوشد يا مانع شود كه نام خدا و عبادت او در آن جا انجام شود، مشمول همين حكم است؛ چرا كه اين كارها، نتيجه اي جز سوق مردم به بي ديني نخواهد داشت. [6] .

4. ممنوعيت مشركان از تعمير مساجد؛ خداوند مي فرمايد: (ما كان للمشركين أن يعمروا مساجد الله شاهدين علي أنفسهم بالكفر)؛ [7] مشركان حق ندارند مساجد خدا را آباد كنند، در حالي كه به كفر خويش گواهي مي دهند.

بنابراين مشركان و بت پرستان، حق شركت در مساجد يا تعمير ساختمان آن را ندارند؛ زيرا همان طوري كه «شرك» با «توحيد» قابل جمع نيست، اعمال مشركان نيز با ساختن مراكز توحيدي يا رونق بخشيدن به آن غير قابل جمع است.

خداوند متعال در اين باره مي فرمايد: تنها كسي مي تواند مساجد خدا را آباد كند كه به خدا و روز قيامت ايمان آورده، نماز را بر پا داشته و زكات را پرداخته است و جز از خدا نمي ترسد. [8] .

اين دو آيه، حكايت از قداست مساجد نزد خداوند متعال دارد. [9] .

5. در اهميت «مسجد» همين مقدار بس كه دو مسجد بزرگ و با اهميت در اسلام، سكوي معراج پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم قرار مي گيرد. خداوند مي فرمايد: (سبحان الذي أسري بعبده ليلا من المسجد الحرام الي المسجد الأقصا الذي باركنا حوله لنريه من آياتنا)؛ [10] .



[ صفحه 121]



پاك و منزه است خدايي كه بنده اش را در يك شب، از مسجد الحرام به مسجد الاقصي - كه گرداگردش را پر بركت ساخته ايم - برد، تا برخي از آيات خود را به او نشان دهد.

6. «مسجد» جهت قبله براي عبادت همه ي مسلمانان عالم است؛ در يك زمان «مسجد الاقصي» و در زماني «مسجد الحرام»: (فلنولينك قبلة ترضها فول وجهك شطر المسجد الحرام و حيث ما كنتم فولوا وجوهكم شطره)؛ [11] اكنون تو را به سوي قبله اي كه از آن خشنود باشي، بازمي گردانيم، پس روي خود را به سوي مسجد الحرام كن و هر جا هستيد روي خود را به سوي آن برگردانيد.

7. دو پيامبر الهي مسئول طهارت خانه ي خدا مي گردند: ما به ابراهيم و اسماعيل امر كرديم: خانه ي مرا براي طواف كنندگان، مجاوران، ركوع كنندگان و سجده كنندگان، پاك و پاكيزه كنيد.

اين آيه، نشان دهنده ي عظمت و شرافت «مسجد» به خصوص مسجد الحرام است كه خادمان آن از وارسته ترين افراد زمان خود، انتخاب مي شوند؛ گويا خدمت گزاري در مسجدالحرام يكي از افتخارات مهم عرب جاهلي بوده است [12] .

8. به دليل قداست و اهميتي كه اسلام به مسجد مي دهد، قرآن مي فرمايد: (يا بني آدم خذوا زينتكم عند كل مسجد)؛ [13] اي فرزندان آدم! زينت خود را هنگام رفتن به مسجد، برداريد؛ يعني نظافت، بهداشت و زينت كردن هنگام رفتن به مسجد، ضروري است.

9. درباره بلندي، عظمت و منزلت مساجد همين بس كه خداوند مي فرمايد: (في بيوت أذن الله أن ترفع و يذكر فيها اسمه...)؛ [14] [اين چراغ پر فروغ الهي] در خانه هايي قرار دارد كه خداوند اذن فرموده ديوارهاي آن را بالا ببرند [تا از دست برد شياطين و هوس بازان در امان باشد]، خانه هايي كه نام خدا در آن ها برده مي شود. مراد از «بيوت» هر كانوني است كه به فرمان خدا بر پا شده است و نام خدا در آن برده مي شود و هر صبح و شام، مردان با ايماني در آن مشغول



[ صفحه 122]



ذكر خدايند، به تعبير مرحوم علامه طباطبايي: مساجد، يكي از مصاديق يقيني «بيوت» هستند كه به اذن خداوند منزلت و عظمت يافته اند [15] .

اين ها بخشي از آياتي بود كه اهميت «مسجد» را نشان مي داد؛ اما روايات - كه دريايي از كلمات نوراني امامان است - وادي ديگري مي طلبد كه مجال آن نيست [16] .

پرسش شماره 68) مساجد در اسلام چگونه معرفي شده اند؟

مسجد در آيات و روايات، كانون توحيد، پايگاه هر گونه حركت سازنده، محيطي براي پاك سازي عقايد انحرافي، پايگاهي براي دفاع از ميراث هاي اسلامي و... معرفي شده است. برخي از ويژگي هاي مسجد از ديدگاه آيات عبارت اند از:

1. مساجد، جايگاه ذكر انوار الهي است كه به فرمان خداوند بر پا شده و در آن جا تنها نام خداوند برده مي شود و جايي است كه زندگي مادي انسان ها در آن جا آنان را از ياد خدا غافل نمي كند و هميشه مشغول تسبيح و تقديس خداوند هستند: (في بيوت أذن الله أن ترفع و يذكر فيها اسمه يسبح له فيها بالغدو و الأصال) [17] آن چراغ پر فروغ در خانه هايي است كه خدا رخصت داده است كه قدر و منزلت آن ها رفعت يابد؛ چرا كه رخصت داده است، نام خدا در آن ها برده شود. در آن خانه ها هر بامداد و عصرگاه، مرداني او را تسبيح مي كنند.

2. خدا، صاحب مسجد است. خداوند در مسجد ميزبان بندگان مؤمني است كه براي عبادت او به مسجد مي آيند. طبيعي است چنين مكاني بزرگ ترين پايگاه توحيد است: (و أن المساجد لله فلا تدعوا مع الله أحدا)؛ [18] و اين كه مساجد از آن خدا است، پس در اين مساجد احدي را با خدا نخوانيد.

3. مساجد، پايگاه نمايش روزانه ي ملت اسلام اند: (و أقيموا وجوهكم عند كل مسجد و ادعوه مخلصين له الدين)؛ [19] در هر مسجد [هنگام عبادت] به او توجه كنيد و او را بخوانيد و دين [خود] را براي او



[ صفحه 123]



خالص گردانيد. توجه به اين نكته كه هر روز ميليون ها انسان رو به قبله و رو به خانه ي خدا مي ايستند، نشان مي دهد كه خداوند، تنها هدف مسلمانان در فعاليت هاي مساجد است.

4. مساجد پايگاه توحيدند. مسجد تقدس ذاتي ندارد و در صورتي قداست پيدا مي كند كه پايگاه توحيد و محل ذكر و ياد خدا و عبادت بندگان مؤمن باشد و اگر به جاي اين ها در خدمت تفرقه و نفاق باشد و براي تضعيف جامعه ي اسلامي و رخنه در صفوف امت مسلمان تأسيس شده باشد، نه تنها تقدس ندارد، بلكه همچون بتكده بايد نابود شود: [گروهي ديگر از آنان] كساني هستند كه مسجدي ساختند براي زيان به [مسلمانان] و [تقويت] كفر و تفرقه ميان مؤمنان و كمين گاه براي كسي كه با خدا و پيامبرش از پيش مبارزه كرده بود، آنان سوگند ياد مي كنند كه نظري جز نيكي و [خدمت] نداشته ايم؛ اما خداوند گواهي مي دهد كه آنان دروغ گو هستند. [20] .

علاوه بر اين آيات، سيره ي عملي پيامبر گرامي اسلام و امامان معصوم عليهم السلام برخي از ويژگي هاي مسجد را نيز معرفي كرده است:

الف - مسجد جايگاه آموزش و فراگيري علوم اسلامي است.

ب - از لحاظ اجتماعي - سياسي، مسجد كانون رايزني و مشورت، تعاون اجتماعي، پاسداري از عدالت و حكومت اسلامي است.

ج - از نظر نظامي، مسجد از يك سو، مهد و پرورش گاه نيروهاي مدافع اسلام و ميهن اسلامي است. پايگاهي كه سربازان اسلام، آموزش هاي عقيدتي را در آن جا سپري مي كنند و از سوي ديگر، هنگام بروز جنگ و پيدايش ناامني در جامعه، مسجد بسان پايگاه و سنگري استوار براي رزمندگان اسلام است. ما اين ويژگي ها را در مسجد النبي صدر اسلام آشكارا مي بينيم.



[ صفحه 124]