پرسش شماره 55) فلسفه ي وضو و غسل چيست؟

احكام شرعي دو دسته اند:

1. دسته اي كه برخي از حكمت هاي آن ها در قرآن و روايات اسلامي بيان شده است؛ مانند روزه كه يكي از حكمت هاي آن را پرهيز از گناه دانسته است. [1] .

2. احكامي كه در آيات و روايات به فلسفه ي آن ها اشاره اي نشده يا دست كم به دست ما نرسيده است. در اين موارد ممكن است با دليل هاي عقلي يا تجربي به بخشي از آن ها پي ببريم؛ ولي چون علم و عقل ما محدود است، نمي دانيم فلسفه ي كامل آن چيست؛ البته اين به آن معنا نيست كه انجام كار را بر دانستن حكمتش مبتني كنيم، بلكه روحيه ي بندگي اقتضا مي كند فرمان بردار بي چون و چراي پروردگار خود باشيم و هر دستوري را - هر چند بدون آگاهي از حكمت آن - اطاعت كنيم و اين به معناي تقليد كوركورانه نيست؛ زيرا فرض اين است كه پروردگار خود را به خوبي مي شناسيم و مي دانيم كه هرگز فرماني را به زيان بنده اش صادر نمي كند، بلكه تمام احكام الهي براي رساندن انسان به كمال و تأمين سعادت و خوش بختي او در آخرت است و هر دستوري به ما دهد، صلاح و خير ما را در آن ديده است؛ هم چنان كه يك بيمار چون مي داند پزشك معالجش خير و صلاح او را مي خواهد و در پي بهبودي بيماري او است، داروهايي را كه برايش تجويز كرده مصرف مي كند، بدون اين كه از حكمت آن ها آگاهي داشته باشد. [2] .



[ صفحه 104]



درباره ي حكمت و فلسفه ي وضو و غسل نيز همه حكمت هاي آن ها براي ما روشن نيست؛ اما دست كم دو فايده ي روشن مي توان براي آن ها بيان كرد:

1. فايده ي بهداشتي: از نظر بهداشتي، شستن دست ها و صورت، آن هم پنج بار در شبانه روز، اثر قابل ملاحظه اي بر نظافت بدن دارد، ضمن اين كه در تعادل اعصاب، بسيار مؤثر است.

2. فايده ي اخلاقي و معنوي: از نظر اخلاقي و معنوي نيز چون اين عمل با قصد قربت و براي خدا انجام مي شود، اثر تربيتي دارد؛ به عبارت ديگر، انسان با انجام وضو از فرق سر تا قدم، در راه اطاعت خدا گام برمي دارد.

امام رضا عليه السلام فرمود: وضو براي اين است كه بندگان هنگام ملاقات خدا، پاك باشند، دستورهاي او را به كار بندند و از آلودگي ها و نجاست ها بر كنار شوند؛ علاوه بر اين، وضو سبب مي شود كه آثار خواب و كسالت از انسان بر طرف و قلب براي قيام در پيشگاه خدا، نوراني و با صفا شود [3] .

غسل نيز فلسفه ي مشابهي دارد و طهارت و پاكي بدن از آلودگي ها در آن نهاده شده است. برخي مي گويند: هرگاه موضع خاصي در غسل نجس شود، شستن همان موضع بايد كافي باشد، پس چرا همه بدن را بايد شست؟

در پاسخ بايد گفت: از امام رضا عليه السلام نقل شده است: جنابت، همه بدن را تحت تأثير قرار مي دهد، نه موضع خاصي را؛ از اين رو شستن همه ي بدن لازم است [4] .

اين مطالب از آيه ي 6 سوره ي مائده نيز استفاده مي شود: (ما يريد الله ليجعل عليكم من حرج و لكن يريد ليطهركم)؛ خدا نمي خواهد براي شما مشكل ايجاد كند؛ بلكه مي خواهد شما را پاك سازد [5] وقتي انسان در محضر بزرگي قرار مي گيرد، خود را پاك و آراسته مي كند، پس انسان براي شرف يابي به محضر خدا بايد با طهارت و پاكيزه باشد و اين امر با غسل و وضو تأمين مي شود.



[ صفحه 105]