پرسش شماره 20) با توجه به آيه چهارم سوره ي اعراف شكي نيست كه خداوند از همه ي خلايق سؤال مي كند؛ ولي پرسش اين است كه نخستين سؤال در قيامت از دوستي با اهل بيت است يا نماز؟

همان طور كه اشاره شد، در اصل سؤال جاي ترديدي نيست؛ [1] اما در اين كه در قيامت نخست از چه چيزي سؤال مي شود، روايات متعددي داريم. امام صادق عليه السلام مي فرمايد: أول ما يحاسب به العبد علي الصلاة فاذا قبلت قبل منه سائر عمله و اذا ردت عليه رد عليه سائر عمله؛ نماز، نخستين چيزي است كه آدمي با آن محاسبه مي شود. اگر نماز پذيرفته شود، ديگر اعمال نيز قبول مي شود و اگر نماز رد شود، ديگر اعمال نيز رد مي شود. [2] .

در روايت ديگري مي خوانيم: اول ما يسأل العبد اذا وقف بين يدي الله تعالي عن الصلاة فان زكت صلاته زكي سائر عمله و ان لم ترك صلاته لم يزك عمله؛ هنگامي كه آدمي در پيشگاه خداوند تعالي قرار گيرد، نخست از نماز سؤال مي شود. اگر نمازش پاك باشد، ديگر اعمالش نيز پاك مي شود و اگر نمازش پاك نباشد، ديگر اعمالش نيز پاك نمي شود. [3] .



[ صفحه 51]



پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم مي فرمايد: أول ما يسأل عنه العبد حبنا أهل البيت؛ نخستين چيزي كه [در قيامت] از انسان سؤال مي شود، دوستي ما اهل بيت است. [4] .

امام صادق عليه السلام در روايت چهارم مي فرمايد: ان اول ما يسأل عنه العبد اذا وقف بين يدي الله عزوجل الصلوات المفروضات و عن الزكاة المفروضة و عن الصيام المفروض و عن الحج المفروض و عن ولايتنا اهل البيت؛ هنگامي كه انسان در پيشگاه خداوند متعال قرار مي گيرد، نخست از نمازهاي واجب، زكات واجب، روزه واجب، حج واجب و ولايت ما اهل بيت از او سؤال مي شود. [5] .

اين روايات با هم منافات ندارد؛ چون مراد از «اول» در اين روايات و امثال آن، اول اضافي و نسبي است به دو بيان:

1. در قيامت آن گاه كه از اعمال بندگان سؤال مي شود، نخست نماز سؤال و محاسبه مي شود؛ از اين رو در روايت اول و دوم كلمه ي «عمل» ذكر شده است و هنگامي كه از اعتقادات سؤال مي شود، نخستين سؤال در مورد محبت اهل بيت عليهم السلام است. شيخ صدوق در بيان عقايد اماميه مي گويد: «پس از معرفت (اعتقادات)، نخستين عملي كه از اعمال آدمي محاسبه مي شود، نماز است». [6] .

پس بنابر نظر مرحوم صدوق، سؤال از اعتقادات، مقدم بر سؤال از نماز است. ضمن اين كه يكي از شرايط قبولي نماز و ديگر عبادات، اعتقاد داشتن به ولايت اهل بيت عليهم السلام است. [7] بر اين اساس، نخستين چيزي كه سؤال مي شود، ولايت اهل بيت عليهم السلام است.

2. زمان هر دو پرسش متفاوت است؛ زيرا با توجه به رواياتي كه از پيامبر صلي الله عليه و آله رسيده است: ما در هفت جايگاه به شما سركشي مي كنيم؛ هنگام وفات، در قبر، هنگام برانگيخته شدن از قبر، هنگامي كه پرونده عمل را اعطا مي كنند، وقت



[ صفحه 52]



حساب رسي، وقت ميزان اعمال و هنگام عبور از صراط و در آن جا محبت ما كار ساز است [8] و با توجه به اهميتي كه مسئله ي ولايت دارد [9] ، مي توان گفت كه زمان پرسش از ولايت، علاوه بر قيامت، نخست در عالم قبر و برزخ صورت مي گيرد.



[ صفحه 53]