مطالعه ي انسان در قرآن يعني نگاه دقيق روانشناسانه به انسان، چرا كه اولين و بزرگترين روانشناس خداست. در قرآن ويژگيهاي انسان بخوبي و دقيق بررسي شده است. در آيات 19 - 22 سوره معارج مي فرمايد:

ان الانسان خلق هلوعا، اذا مسه الشر جزوعاً و اذا مسّه الخير منوعا الا المصلّين...

از نظرگاه روانشناسي، ترسيمي كه خداوند از ويژگي هاي رواني انسان كرده، چقدر زيباست. امروزه در كلينيك هاي روانشناسي كودك، پس از مدتها مطالعه تازه به برخي از نكاتي كه قرآن فرموده، مي رسند. هر نكته قرآن يك كتاب كامل روانشناسي است. اگر به همه ي كودكان جهان كه هنوز در سلك تربيت قرار نگرفته اند، نگاه كنيم مي بينيم همه «هلوع» هستند. هلوع يعني شدت حرص، يعني بچه ها حرصشان، خواسته ها و آرزومنديهايشان پايان ندارد. اصلاً انسان چنين است، سيري ناپذير و شتابزده در برآوردن خواسته هاي درونيش. اين انسان وقتي در اين مسير حركت مي كند با تجارب ناخوشايند مواجه مي شود. اگر در اين راه با مانعي مواجه شود، زود بيقراري مي كند، ناله مي كند، اگر تنبيه شود، تهديد بشود، برايش محدوديت و يا تحقيري پيش آيد جزوع مي شود، جزوع ضد صبور است و برعكس هرگاه با تجارب خوشايندي مواجه شود و خيري به او برسد انحصارطلب و خودمدار مي شود و به خودخواهي كشانده مي شود و اين طبيعت انسان است. اينها به خودي خود نه خوب است، نه بد، بلكه وضع موجود و فعلي اين است و ما بايد با پرورش تغيير بدهيم و به سمت فلاح برسانيم. قد افلح المؤمنون. يعني بايد جوانه هاي وجودش برويد و شكوفا شود و آنگاه با تغذيه سالم به جايي برسد كه جز منبع لايزال حق و جز خدا و سخن گفتن با او، نيازهايش را تامين نكند. اين شكفتن را نيز حد و حصري نيست، چون ممكن است هسته اي را در خاك بنشانيم و در درون خاك بزرگ بشود ولي بگندد و به شكوفائي و رشد لازم نرسد، بايد دائماً انسان در شرايط رشد و شكفتن قرار



[ صفحه 92]



گيرد و اين شكوفايي و شكفتن در وجود انسان نهفته است قل اعوذ برب الفلق.

نماز يك تكليف معمولي نيست نياز انسان براي شكفتن و به كمال مطلوب رسيدن است. گرچه تكليف است، اما تكليفي است براي پاسخ گفتن به نياز فطري خويشتن. همانگونه كه ما تكليف داريم كه خودمان را گرسنه نگه نداريم، به چشمانمان آسيب نزنيم و براي بهداشت چشم و همه ي اندامها بكوشيم؛ تكليف داريم براي خودشكوفايي و پاسخ دادن به نياز فطري، نماز بخوانيم.