هر حكمي از احكام اسلام داراي فلسفه و حكمت است. بدين معنا كه هر وجوبي داراي مصلحت و هر حرامي داراي مفسده است و حتي استحباب و كراهت نيز خالي از مصلحت و مفسده نمي باشد. حالا در اينجا اين سؤال مطرح مي شود كه اذان چه حكمت و مصلحتي دارد كه اينقدر روي آن تأكيد شده و ثواب بسياري بر آن وعده داده شده است. ما در اينجا به چند روايت كه به فلسفه اذان اشاره كرده است بسنده مي كنيم.

فضل بن شاذان از امام رضا عليه السلام نقل كرده است كه آن حضرت فرمود: «همانا مردم بنا به علل كثيري به اذان امر شده اند. از جمله آنها اين است كه اذان، وقت نماز را به ياد كسي كه وقت را فراموش كرده مي اندازد، غافل را بيدار مي كند، و جاهل را عالم مي سازد. و مؤذن به وسيله اذان، مردم را به عبادت خالق متعال دعوت مي كند، و آنها را به سوي عبادت تشويق مي نمايد، به توحيد اقرار مي كند و ايمان را آشكار و اسلام را ظاهر مي سازد. ايمان و اسلام را به گوش كساني كه آن دو را فراموش كرده اند مي رساند. به مؤذن، مؤذن مي گويند چون نماز را به گوش مردم مي رساند. همانا اذان با تكبير شروع و با تهليل خاتمه مي يابد. چون خداوند متعال اراده كرده است شروع اذان به ياد و نام او باشد چرا كه اسم او، در اول تكبير است و با نام خدا خاتمه يابد چرا كه اسم خدا در آخر تهليل است. هر كدام دوبار قرار داده شده تا مكررا مستمعين بشنوند و تأكيدي بر آنها باشد و اگر اولي را كسي نشنيد دومي را بشنود. و چون نماز نيز دو ركعت دو ركعت است پس اذان نيز دوبار دوبار تكرار مي شود. در اول اذان چهار تكبير گفته مي شود چون قبل از اذان چيزي گفته نمي شود و در حال غفلت و ناگهاني شروع مي شود فلذا دو تكبير اول براي بيدار نمودن مستمعين گفته مي شود تا دو تكبير بعدي را بشنوند. بعد از تكبير دو شهادت قرار داده شده است چرا كه شهادت اول اقرار به توحيد



[ صفحه 265]



و وحدانيت خدا و شهادت دوم اقرار به رسالت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم است كه اطاعت و معرفت هر دو مقرون هم قرار گرفته اند. چون اصل ايمان، همان دو شهادت است پس شهادت دو تا دو تا قرار داده شده است تا مانند ساير حقوق دو شاهد داشته باشد.

زماني كه عبد به وحدانيت خدا و رسالت رسول خدا اقرار كرد به تحقيق به همه ايمان اقرار نموده است چون اصل ايمان همان اعتقاد به خدا و رسول خداست. بعد از دو شهادت، دعوت به نماز قرار داده شده است چون اذان براي نماز وضع شده است دعوت به نماز در وسط اذان ندايي به سوي نماز و دعوت به رستگاري و بهترين عمل است. ختم كلام را با نامش قرار داده همانطوري كه شروع اذان را نيز با نامش قرار داده. [1] .



[ صفحه 266]



از حضرت امير عليه السلام نقل شده است كه فرمود: «از پيامبر اسلام در خصوص تفسير اذان سؤال كردم، حضرت فرمود: «يا علي: اذان حجت بر امت من است و تفسيرش اين است كه وقتي مؤذن مي گويد (الله أكبر الله أكبر) مي گويد: خدايا تو شاهدي بر آنچه من مي گويم. اي امت احمد وقت نماز رسيده است پس آماده شويد و اشتغال به دنيا را رها كنيد و هنگامي كه مي گوييد (أشهد أن لا اله الا الله) يعني مي گويد: اي امت احمد خدا و فرشتگان را گواه و شاهد مي گيرم كه من وقت نماز را به شما اطلاع دادم پس خودتان را به نماز فارغ كنيد. و هنگامي كه مي گويد (أشهد أن محمدا رسول الله) يعني مي گويد: خدا و پيامبر مي داند كه من وقت نماز را به شما گفتم پس خود را براي آن آماده كنيد و آن براي شما بهتر است. و هنگامي كه مي گويد (حي علي الصلاة) يعني مي گويد: اي امت احمد اين نماز ديني است كه خداوند و پيامبرش بر شما نهاده است پس آن را ضايع نكنيد بلكه به عهدتان وفا كنيد خدا شما را ببخشد، براي نماز فارغ شويد چون نماز ستون دين شما است و هنگامي كه مي گويد (حي علي الفلاح) يعني مي گويد: اي امت احمد، همانا خداوند درهاي رحمت را به سوي شما گشوده است پس بپاخيزيد و از رحمت الهي سهمتان را بگيريد و براي دنيا و آخرت سود ببريد. و هنگامي كه مي گويد (حي علي خير العمل) يعني مي گويد: بر خودتان رحم كنيد من براي شما عملي افضل از اين نماز نمي دانم پس قبل از پشيماني براي نمازتان فارغ شويد و هنگامي كه مي گويد (لا اله الا الله) يعني مي گويد: «اي امت احمد، بدانيد



[ صفحه 267]



همانا من امانت هفت آسمان و هفت زمين را در گردن شما قرار دادم پس اگر مي خواهيد اقبال كنيد و رو به سوي نماز آوريد و اگر مي خواهيد روگردانيد. پس هر كسي كه مرا اجابت كند، به تحقيق سود برده است و هر كس مرا اجابت نكند ضرري به من نرسانده است.

پس پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: «اي علي جان! اذان نور است، پس هر كس اجابت كند، نجات پيدا كرده است و هر كس كوتاهي كند ضرر نموده است، و من در حضور خدا دشمن او خواهم بود. و هر كس من دشمن او باشم حالش چقدر بد خواهد بود. و فرمود: اجابت مؤذن كفاره گناهان است و باز فرمود: اجابت مؤذن رحمت است و ثوابش بهشت مي باشد و هر كس اجابت نكند، من در روز قيامت با او دشمني خواهم كرد. پس خوشا به حال كسي كه داعي الهي را اجابت كند و به سوي مسجد برود. مؤذن را اجابت نمي كند و به سوي مسجد نمي رود مگر مؤمن كه از اهل بهشت است. و فرمود: هر كس مؤذن و علما را اجابت كند در روز قيامت زير پرچم من، خواهد بود و در بهشت همسايه من خواهد شد و در نزد خدا ثواب 60 شهيد را دارد. و فرمود: هر كس مؤذنين و توبه كنندگان و شهداء را اجابت كند در يك مرتبه هستند و در روزي كه مردم مي ترسند، ترس نخواهد داشت. و فرمود: من شفيع او نوشته مي شوم و در محضر خدا از او شفاعت خواهم كرد و خداوند گناهان نهان و آشكار او را خواهد بخشيد و بر هر ركعتي كه با امام مي خواند ثواب ششصد ركعت خواهد داد. به هر ركعتش شهري در بهشت عطا خواهد كرد. و فرمود: هر كس اذان را بشنود و اجابت كند در نزد خداوند از سعادتمندان خواهد شد. و فرمود: هر كس داعي الهي و مؤذن را اجابت نكند نصيبي در اسلام ندارد و هر كس اجابت كند بهشت بر او مشتاق مي شود. و فرمود: هر كس داعي الهي را اجابت كند فرشتگان بر او طلب مغفرت مي كنند و



[ صفحه 268]



بدون حساب وارد بهشت مي شود. [2] .



[ صفحه 269]