اجتماع انسانها در يك فضاي محدود كه براي غرض خاص انجام مي گيرد، زمينه را براي پذيرش و تأثيرپذيري مستمعين افزايش مي دهد. روز جمعه، مسلمانان پس از گذشت يك هفته در مكان مشخصي جمع مي شوند و تا محدوده دو فرسخ ساكنين منطقه و محل در كنار هم قرار مي گيرند، ضمن آشنايي با همديگر



[ صفحه 245]



و تكامل فكري و اقدام عملي براي رفع مشكلات و معضلات در حالت وضوء و طهارت و با لباس پاكيزه، به قصد تقرب به خدا، خود را براي استماع خطبه ها آماده مي كنند، رو به قبله نشسته منتظر ايراد خطبه ها مي شوند. اين روح اجتماعي و حالت جمعي، و رو به قبله بودن، طهارت داشتن و قصد تقرب، دلها را مانند سرزمين حاصلخيز و تشنه ي آبي كرده كه بي صبرانه منتظر باران رحمتي هستند كه از زبان خطيب نازل خواهد شد، و همين روح جمعي تأثير خطبه ها را دو چندان مي نمايد. به عبارت ديگر وقتي انسان به تنهايي سخن مي گويد و به سخني گوش مي دهد افاده و استفاده در حداقل مرتبه قرار مي گيرد ولي وقتي، انسان براي جمعي سخن مي گويد و يا در بين جمعي به سخنان سخنوران گوش فرامي دهد از همين افاده و استفاده از روح جمعي تأثير مي پذيرد و دو چندان مي شود. گرچه در هر دو حالت سخنگو و مستمع و نوع مطالب يكي است. اين خصوصيت در نماز جمعه وجود دارد فلذا خطبه هاي نماز جمعه با نصايح و مواعظ معمولي تفاوت دارد. حضور جمع، حاضرين را تشويق مي كند، دقت يكي ديگري را براي استماع سخن حريص مي سازد و پذيرش يكي ديگري را براي پذيرفتن سخن آماده مي كند. اين خصوصيت وقتي در كنار شخصيت معنوي خطيب قرار گيرد خطبه ها را در حد اعلي مفيد و مؤثر مي سازد.