آنچه كه گفته شد همه آنها مهم و باارزش است و براي خشوع نماز مؤثرند ولي مهمتر از همه آنها تمرين و تكرار و مراقبه است. يعني اين كه انسان قبل از شروع نماز عزم جدي و قصد قوي داشته باشد كه من بايد در نماز خضوع و خشوع داشته باشم. و با همين قصد وارد نماز شود و مقدمات را خوب فراهم كرده، به طور اجمال با معاني الفاظ و ذكرها هم آشنا شود مي تواند در صورت تمرين و تكرار همين روش در آينده نزديك به مرتبه خشوع نائل شود. چون تمرين و تكرار،



[ صفحه 170]



اراده جدي و عزم راسخ مي طلبد. همين اراده جدي انسان را به تهيه مقدمات كار ملزم مي سازد. يعني انسان كه تصميم جدي گرفته است در نماز خود به خضوع و خشوع برسد، تلاش مي كند موانع آن را برطرف كند و در طول روز، دل را متوجه خدا مي سازد و دائم الذكر مي شود، در انتخاب مكان دقت مي كند، و بالاخره خود را از گناه و معصيت دور نگه مي دارد، در سايه تمرين و مداومت به مطلوب خود دست مي يابد.



[ صفحه 172]