راه ديگر تحصيل خشوع در نماز به دست آوردن معرفتي است كه آن معرفت، دنيا را در نظر انسان در نهايت كوچكي و خدا را در نهايت بزرگي قرار دهد. اگر اينگونه معرفت را كه تلاش و مجاهده و مراقبه زيادي مي طلبد، بدست آورد، در هنگام راز و نياز، هيچ كار دنيوي، نظر او را جلب نمي كند و او را از خدا منصرف نمي سازد. رسيدن به اين معرفت نيز سختيهاي خود را دارد كه احدي از بندگان



[ صفحه 168]



خدا به آن مي رسند، البته انسان نبايد نااميد شود بلكه بايد آن راه را بپيمايد كه خداوند دست او را مي گيرد و خارها و موانع را از راهش برمي دارد و راه هدايت را به او نشان مي دهد. (و الذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع المحسنين) [1] .