قرآن مجيد يكي از ويژگيهاي مؤمنان رستگار را خشوع در نماز دانسته و فرموده است:

(قد أفلح المؤمنون الذين هم في صلوتهم خاشعون) [1] يعني «به تحقيق رستگار شدند مؤمنان، آنان كه در نمازشان خشوع دارند».

اميرمؤمنان علي عليه السلام به كميل فرمود: «يا كميل: ليس الشأن ان تصلي و تصوم و تتصدق، الشأن ان تكون الصلاة فعلت بقلب تقي و عمل عندالله مرضي و



[ صفحه 154]



خشوع سوي» [2] يعني «اي كميل! عبادت، تنها نماز خواندن و روزه گرفتن و صدقه دادن نيست. بلكه شأن (عبادت) اين است كه با قلب پاك و عمل مورد پسند خدا و خشوع راستين انجام پذيرد.

امام صادق عليه السلام فرمود: «اذا كنت في صلاتك فعليك بالخشوع و الأقبال علي صلاتك» [3] يعني «وقتي در نماز هستي، بر تو باد به رعايت خشوع و توجه كامل به نماز».

دل و اعضاي مؤمن وقتي حالت خشوع پيدا كند، آثارش در بدن و اعضا و جوارحش ظاهر مي شود و سراسر وجودش غرق عشق و شيدايي حق مي گردد و جسم و جانش در هر عبادتي، خشوعي هماهنگ با آن خواهد داشت. قرآن در اين باره مي فرمايد: (الله نزل احسن الحديث كتابا متشابها مثاني تقشعر منه جلود الذين يخشون ربهم ثم تلين جلودهم و قلوبهم الي ذكر الله) [4] يعني «خدا بهترين سخن را نازل كرده است. كتابي متشابه و دو تا، دو تا، كه از تلاوت آن تن كساني كه از پروردگارشان مي ترسند بلرزد. سپس تن و جانشان به ياد خدا آرام مي گيرد.

نكته قابل توجه اين است كه جسم و جان بايد توأم با هم در برابر خدا خضوع و خشوع كنند؛ زيرا خشوع قلب، خشوع اعضا و جوارح را نيز در پي دارد چنان كه حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: «ليخشع لله سبحانه قلبك، فمن خشع قلبه خشعت جميع جوارحه» يعني «بايد قلبت براي خداي سبحان خاشع شود و كسي كه قلبش خاشع شد همه اعضايش خاشع مي شود».



[ صفحه 155]



خشوع جوارح بدون خشوع قلب، تظاهر به خشوع و نوعي نفاق است كه به فرموده نبي اكرم صلي الله عليه و آله و سلم بايد از آن پرهيز كرد: «اياكم و تخشع النفاق و هو ان يري الجسد خاشعا و القلب ليس بخاشع» [5] .

«از خشوع نمايي منافقانه بپرهيزيد و آن اين است كه اندام خاشع ديده شوند ولي قلب خاشع نباشد».