از آنچه تاكنون گفته شد روشن گرديد كه نماز هم سد محكمي در مقابل گناه و معصيت است و هم آب زلال مغفرت كه باعث ريزش گناهان است. البته اثرات نماز در اين دو چيز خلاصه نمي شود بلكه از همه اينها بالاتر، نماز وسيله تقرب و نزول رحمت خداست. حضرت امير عليه السلام مي فرمايد: «الصلاة قربان كل تقي» يعني [1] نماز وسيله تقرب متقين به خداست. انسان نمازگزار چون در هنگام اقامه نماز به تعبير بعضي روايات در معراج است، و معراج نيز به سوي خداست و فلذا نماز در هر لحظه انسان را از فرش به عرش و از خاك به افلاك مي كشاند و اگر انسان پي در پي در نمازهاي روزانه خود صعود داشته باشد و با انجام گناه در بين نمازها و با رعايت نكردن مقدمات و شرايط آداب نماز تنزل نكند همين نماز پنجگانه او را به خدا مي رساند.

خداوند متعال كه به انسان اجازه داده است بدون واسطه به درگاهش بيايد و در هر وقتي از شب و روز بخواهد با او به زمزمه و راز و نياز بپردازد، بايد خود انسان در نمازهاي روزانه واسطه ها را كه خودش به وجود آورده است كنار



[ صفحه 73]



بزند و البته اين كار و رفع حجب و موانع، سهل و ممتنع است. از اين جهت سهل است كه انسان مي تواند با مراقبت شبانه روزي و مراقبت در رفتار و كردار خود كه به طور قطع خداي متعال نيز دستش را مي گيرد در هنگام نماز فقط با خدا انس بگيرد و در گفتارش كه مي گويد (اياك نعبد و اياك نستعين صادق باشد و رحمت خدا از آسمان تا زمين او را فراگيرد، اما ممتنع است چون مراقبت عزم جدي و صبر ايوب عليه السلام مي طلبد و بدون مراقبت در طول روز و استمرار آن، اگر انسان بخواهد فقط در هنگام نماز اتصالي ايجاد شود و جلسه خلوتي با خدا پيدا كند و دل از غير او بركند دچار مشكل خواهد بود. چون دل مشغولي هاي بيست و چند ساعته را نمي توان در عرض چند دقيقه پاك كرد و فقط به خدا مشغول شد. انسان قبل از نماز بايد با خدا انس داشته باشد و طوري با خدا ارتباط داشته باشد كه در هنگام نماز گويا با دوست بسيار مهربان و محبوب دل خود سخن مي گويد. اگر در طول روز خدا را فراموش كند و با او انس و الفت نداشته باشد، بديهي است كه در عرض چند دقيقه كه نماز مي خواند قادر بر جمع كردن دل و انس با خدا نخواهد شد.

جميل بن دراج از امام صادق عليه السلام نقل مي كند كه آن حضرت فرمود: براي نمازگزار سه فايده است:

1 - هرگاه به نماز ايستاد نيكوييها از بالاي فضا تا فرق سر بر او ريزش دارد.

2 - فرشتگان از زير پا تا بالاي آسمان بر او احاطه دارند.

3 - فرشته اي بر او ندا مي كند: اي نمازگزار اگر بداني با كه مناجات مي كني هيچگاه التفاتي و توجهي به سوي ديگر نخواهي كرد. [2] .



[ صفحه 74]



امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «اذا قام المصلي الي الصلاة نزلت عليه الرحمه من اعنان السماء الي اعنان الارض و حفت به الملائكه و ناداه ملك لو يعلم هذا المصلي ما في الصلاة ما انقتل» [3] .

«هنگامي كه نمازگزار به نماز مي ايستد از آسمان تا زمين رحمت الهي بر او نازل مي شود و او را فرامي گيرد، و ملائكه اطراف او را فرامي گيرند و ملكي ندا مي كند كه اگر اين نمازگزار بفهمد چه عنايتي در اين نماز است، از نماز منصرف نمي شود».

نماز چه صحنه عجيبي است كه بنده خدا در آن صحنه قرار مي گيرد، نور رحمت خدا از آسمان تا زمين او را فرامي گيرد، فرشتگان خدا نازل شده اطرافش را گرفته اند و بر آن مرحبا مي گويند و يكي از آنها ندا مي كند كه اگر نمازگزار بفهمد در اين نماز چه چيزهايي است هيچ وقت آن را تمام نمي كند، از همه اينها بالاتر، نماز منظرگاه خداست، خداي متعال بر نمازگزاران نگاه مي كند. پيامبر اسلام مي فرمايد: «اذا قام العبد المؤمن في صلاته نظر الله اليه او قال اقبل الله عليه حتي ينصرفه و اظلته الرحمة من فوق رأسه الي افق السماء و الملائكه تحفه من حوله الي افق السماء و وكل الله به ملكا قائما علي رأسه يقول له ايها المصلي لو تعلم من ينظر اليك و من تناجي ما التفت و لا زلت من موضعك ابدا» [4] .

«زماني كه عبد مؤمن به نماز مي ايستد خداوند به او مي نگرد و يا فرمود: خداوند رو به او مي آورد تا از نماز فارغ شود. و از بالاي سرش تا آسمانها او را رحمت الهي فرامي گيرد و بر او سايه مي افكند، و اطرافش را تا آسمان فرشتگان فرامي گيرند.



[ صفحه 75]



خداوند ملكي را موكل مي كند كه در بالاي سر او قرار مي گيرد و به او مي گويد: اي نمازگزار اگر بداني چه كسي به تو نگاه مي كند و چه كسي با تو نجوا مي نمايد ابدا از مكانت حركت نمي كني و از حالت نماز خارج نمي شوي».

در اين صحنه بنده ي، خدا غرق در رحمت الهي است؛ و فرشتگان اطرافش را گرفته اند و خداي متعال نظر رحمت به او دارد. يك فضاي عجيب و منظره معنوي پرافتخاري براي نمازگزار بوجود آمده است. از طرف ديگر در بعضي از روايات آمده است كه ابليس هم كه دشمن قسم خورده انسان است به اين صحنه مي آيد و از جلالت و كرامتي كه خداوند به انسان داده است خشمگين مي شود. امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «اذا قام الرجل الي الصلاة اقبل اليه ابليس ينظر اليه حسدا لما يري من رحمة الله التي تغشاه» [5] .

«هنگامي كه مردي به نماز مي ايستد ابليس به سوي او مي آيد و با حسادت به او مي نگرد چرا كه مي بيند رحمت الهي او را فراگرفته است».

در روايت ديگر وارد شده است كه شحام از امام صادق عليه السلام نقل مي كند كه شنيدم آن حضرت فرمود: «احب الاعمال الي الله عزوجل الصلاة، و هي آخر وصايا الانبياء، فما احسن من الرجل ان يغتسل او يتوضأ فيسبغ الوضوء ثم يتنحي حيث لا يراه انيس فيشرف عليه و هو راكع او ساجد، ان العبد اذا سجد فاطال السجود نادي ابليس يا ويله اطاع و عصيت و سجد و ابيت» [6] .

«محبوب ترين اعمال نزد خدا نماز است و آن آخرين وصاياي انبياء است. پس چه خوب است انسان غسل كند و يا وضوء بگيرد و وضوء را كامل انجام دهد و به جاي خلوتي خود را بكشاند كه كسي او را نبيند و به ركوع و سجود



[ صفحه 76]



بپردازد. همانا عبد وقتي سجده مي كند و سجده را طول مي دهد ابليس فريادش بلند مي شود كه واي بر من، او خدا را اطاعت كرد و من عصيان نمودم، او به خدا سجده كرد و من خودداري نمودم».