مسائلي كه در باب نماز در آيين رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم مطرح است در هيچ فرهنگي مطرح نبوده است.

نماز در اسلام محمدي صلي الله عليه و آله و سلم حقيقتي جامع و واقعيتي كامل است كه در پرتو آن انسان به آداب الهي مؤدب مي شود و طريق رشد و كمال و عرفان و طريقت و عشق و حقيقت را مي پيمايد.

نماز در آيين محمد صلي الله عليه و آله و سلم بال و پر و قدرتي است كه اگر با شرايط مخصوص به خودش انجام بگيرد، انسان را تا مقام قرب و وصال محبوب ابدي و معشوق سرمدي پرواز مي دهد.

عارفان عاشق و واصلان كامل مي فرمايند: نماز معجوني است كه حضرت شارع حكيم آن را ترتيب فرموده و به لطف عميم خود تركيب نموده است.

مشخص است كه هر جزء آن مبتني بر حكمتي، و مقتضي سري و مصلحتي است، و هويدا و مبرهن است كه افضل اعمال بني آدم سجده كردن است. چنانكه صريح اخبار و صحيح اعتبار بر آن ناطق و شاهد است، صادق از آنكه اعضاي سبعه را در آن حال مصلي بر خاك گذارده و مجمع النورين كه اشرف جوارح



[ صفحه 27]



است بر زمين مالد و به زبان نياز به درگاه كريم كارساز بنده نواز نالد.

در حديثي بسيار مهم از قول رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم آمده است: «انما العلم ثلاثة: اية محكمة، او فريضة عادلة، او سنة قائمة» [1] .

آيه محكمه، تفسير به توحيد و معرفة الله شده، فريضه عادله به اخلاق و تزكيه نفس معنا گشته، و سنت قائمه به فروع شريعت محمدي صلي الله عليه و آله و سلم تبيين شده است. نماز معجوني است كه اجزاء آن از اين سه علم تركيب گشته و جامعه اي است كه از اين سه رشته دوخته شده و حقه اي است كه در آن اين سه گوهر نفيس اندوخته گشته و صدفي است كه اين سه لؤلؤ ناياب را در بردارد و منبعي است كه اين سه چشمه از آن منفجر مي گردد، و اين همه در رابطه با نماز اسلام محمدي صلي الله عليه و آله و سلم است.

اما اشتمال نماز بر توحيد، آن است كه افتتاح نماز با تكبيرة الاحرام است و مفهوم تكبير، توحيد ذات و نفي صفات است، و بلند كردن انگشتان دهگانه كه هر يك دليل و نشانه اي بر صفات جلاليه و جماليه است كه انسان به هنگام راه يافتن به نماز بايد متوجه اين معاني بلند آسماني و مفاهيم جانانه ملكوتي باشد.

اما اشتمال نماز بر تزكيه اخلاق به اين است كه طهارت بر دو نوع است:

طهارت ظاهر از خبايث و احداث، و طهارت باطن از ذمايم اخلاق. و چنانكه تطهير ظاهر، شرط صحت نماز است، همچنان تطهير باطن نيز شرط قبولي اين عبادت الهيه است.

و اشتمال نماز بر سنت قائمه از اين جهت است كه نماز اشرف عبادات و افضل طاعات است و در فروع، هيچ عملي با آن برابري نمي كند.



[ صفحه 28]