آنچه از اعتقاد به خضوع و خشوع در كلام و نوشتار حضرت امام رحمه الله مشاهده مي شود، مسلما در عبادت او تجلي كرده است؛ زيرا وقتي انسان در عميق وجود خود به چيزي معتقد بوده و بدان ايمان داشته باشد، حتما آن را در عمل خويش جاري خواهد كرد.

يكي از اطرافيان حضرت امام رحمه الله درباره ي خضوع و خشوع آن



[ صفحه 56]



حضرت در عبادت مي گويد:

خضوع و خشوع ايشان به هنگامي كه با خداي خود راز و نياز مي كردند، توصيف ناپذير است. [1] .

يكي ديگر از بستگان ايشان درباره ي حالات عبادي آن حضرت مي گويد:

از وقتي ايشان را شناختم، شاهد اين قضيه بوده ام: وقتي در ظلمت و تاريكي نيمه شب، آهسته وارد اتاق مي شدم، معاشقه ي امام با خدا را احساس مي كردم؛ با چنان خضوع و خشوعي نماز مي خواندند و قيام و ركوع و سجود مي كردند كه حقا وصف ناپذير است. اصلا نمي توانم راجع به آن لحظات صحبت كنم. تنها احساس مي كردم كه در دل شب، با آن خضوع و خشوع، با چشمان اشك بار، به راز و نياز با خدا مشغولند. بايد بگويم كه در آن لحظات، با معشوق حقيقي خودشان معاشقه مي كردند. با ديدن اين لحظات، با خود فكر مي كردم كه شب امام حقيقتا ليلة القدر است. اين حالات امام نه يك شب و دو شب، بلكه يك عمر برقرار بود؛ چون مي گويند كه از جواني، اين كار جزو برنامه هايشان بوده است. [2] .

روشن است كه وقتي اطرافيان نزديك حضرت امام رحمه الله خضوع و خشوع ايشان را وصف ناپذير بيان مي كنند، ما در حد توصيف تجلي باورهاي قلبي در رفتار آن حضرت، بيش از اين نيستيم، بلكه



[ صفحه 57]



بايد از روح بلند و ملكوتي ايشان استعانت بجوييم تا ما نيز بتوانيم راه سخت عبوديت و معرفت به خدا را طي كنيم.