خضوع و خشوع از آثار و ثمرات نماز واقعي است كه در مؤمنان آشكار شده، موجب فروتني و افتادگي آن ها در درگاه خداوند متعال است.

همچنين بايد گفت: خضوع و خشوع ثمره ي معرفت است؛ يعني وقتي مؤمن درك كرد كه بر درگاه چه كسي نماز مي گزارد و بزرگي و عظمت خداوند متعال را فهميد، مسلما براي او اعضا و جوارح را خاضع مي كند؛ همان گونه كه مولا علي بن ابي طالب عليه السلام در مورد خضوع جوارح و اعضا مي فرمايند:

من خشع قلبه لله - عزوجل - خشعت جوارحه؛ [1] .



[ صفحه 52]



هر كه دلش در برابر خداي عزوجل خاشع گردد، اعضا و جوارحش نيز خشوع مي كنند.

در روايات، نماز بدون خضوع و خشوع مردود اعلام شده است. رسول خدا صلي الله عليه و اله مي فرمايند:

لا صلاة لمن لا يتخشع في صلاته؛ [2] .

كسي كه در نماز خشوع نداشته باشد، فضيلت نماز را درك نمي كند.

پس سزاوار است كه براي درك فضيلت نماز، خاشعانه به آن روي آوريم و خاضعانه نماز بگزاريم.