يكي از آداب مهم در عبادت ها، كه به انسان كمك زيادي در طي طريق سخت عبوديت مي كند، «تضرع» (گريه و زاري به درگاه



[ صفحه 48]



خداوند متعال) است. شايد بتوان گفت تضرع خالصانه نتيجه ي درك ضعف انسان در راه بندگي و شكر خدا است؛ در واقع، التماس مزين به اشكي است كه انسان به قادر مطلق براي درخواست ياري مي كند.

در روايات، از تضرع به درگاه خداوند تمجيد شده و محبوب خداوند معرفي گرديده است. براي مثال، در ضمن حديثي از امام رضا عليه السلام آمده است:

... فاحب الله - عزوجل - ان يكون العبد في وقت ذكره له متبتلا، متضرعا، مبتهلا...؛ [1] .

خداوند - عزوجل - دوست دارد بنده در وقت ذكر او، منقطع به سوي او بوده و متضرع و خالص باشد.

امام خميني رحمه الله تضرع را به عنوان يك نيروي كمكي در راه خودسازي و عبادت قلمداد كرده، هر جا سختي و حساسيتي در انجام وظيفه يا كسب اخلاص و تقوي و حضور قلب مي بينند، به سالك امر مي كنند كه با تضرع از خداوند متعال ياري بخواهد. انسان هر قدر هم از نظر مقامات عرفاني بالا برود، اما او را باز هم نيازمند تضرع به درگاه خدا مي دانند و با استناد به سيره ي معصومان عليهم السلام مي فرمايند:

از سيره ي انبياء عظام و حضرات ائمه ي معصومين - صلوات الله عليهم اجمعين - نيز چنان ظاهر مي شود كه با آن كه مقامات آن ها بالاتر از



[ صفحه 49]



صبر [و] رضا و تسليم بوده، مع ذلك، هيچ گاه از دعا و عجز و تضرع در درگاه معبود خودداري نمي كردند و عرض حاجات خود را به حضرت حق تعالي مي نمودند. و اين مخالف با مقامات روحانيه نيست، بلكه تذكر حق و انس و خلوت با محبوب و اظهار عبوديت و ذلت در پيشگاه عظمت كامل مطلق غايت آمال عارفين و نتيجه ي سلوك سالكين است. [2] .