حرمت و جواز نماز جمعه در زمان غيبت
اگرچه بين اماميه اختلافي نيست در اينكه حالت ظهور و غيبت امام در مشروط بودن نماز جمعه به امام يا نائب وي يكسان است، اما در مشروعيت يا ممنوعيت نماز جمعه در زمان غيبت دو قول وجود دارد:
1 - اقامه ي نماز جمعه در غيبت ممنوع است.
سيد مرتضي در رسائل خود [1] و ابن ادريس در كتاب السرائر [2] و محقق ثاني در كتاب المنتهي [3] قائل به همين حكم هستند.
2 - اقامه ي نماز جمعه در غيبت جايز است.
اين حكم، مشهور بين علما خصوصاً متأخرين مي باشد. قائلين به جواز، اقامه ي نماز جمعه در غيبت را بدون حضور فقيه جامع الشرايط (با توجه به شرط امام يا نائب وي) مشروع و جائز نمي دانند. [4] .
اين نكته لازم به ذكر است كه عبارات علمائي كه اقامه ي جمعه در غيبت را
[ صفحه 96]
مشروع و جايز دانسته اند، مختلف است.
برخي تعبير به جواز كرده و بعضي تعبير به استحباب نموده اند. شيخ طوسي در كتاب نهايه [5] ابوالصلاح در كتاب الكافي في الفقه [6] و شهيد در كتاب ذكري [7] گفته اند: «اقامه ي نماز جمعه در غيبت جايز است.» و شيخ طوسي در كتاب خلاف [8] ، محقق در كتاب معتبر [9] و علامه در كتاب تذكره [10] گفته اند: «اقامه ي نماز جمعه در غيبت مستحب است».
حال بايد روشن شود كه منظور از جواز و استحباب در عبارات مذكور چيست؟
الف - معني جواز: معني اخص جواز، مساوي بودن دو طرف فعل و ترك متعلق آن نسبت به استحقاق ثواب و عقاب است. مسلماً مراد به جواز نماز جمعه در غيبت، معني اخص آن نيست. زيرا نماز جمعه عبادت است و در عبادت بايد ترجيحي در بين باشد تا تقرب جستن به آن قابل تصور باشد.
بنابراين مراد به جواز در اينجا همان معني اعم است يعني مطلق اذن در فعل.
ب - معني استحباب: مراد به مستحب بودن اقامه ي جمعه در غيبت، واقع شدن آن به صورت مستحب نيست. زيرا نماز جمعه كفايت از نماز ظهر واجب مي كند و در شرايط صحت نماز جمعه، نماز ظهر واجب ديگر مشروعيت ندارد؛ و مسلماً هيچ مستحبي كفايت از واجب نمي كند.
بنابراين مراد از استحباب در اينجا اين است كه بين دو امر واجب تخييري، افضل همان نماز جمعه است. و با توجه به آنكه اختلاف و نزاع علما در ممنوعيت نماز جمعه در غيبت و مشروعيت آن است نه در استحباب و وجوب تخييري آن،
[ صفحه 97]
بنابراين در اين مقام تعبير «به جواز» سزاوارتر است. [11] .
در اين باب، مطالب سه گانه ي زير مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد:
مطلب اول - بررسي ادله ي قائلين به تحريم نماز جمعه در غيبت
مطلب دوم - بررسي حكم وجوب تخييري نماز جمعه در غيبت
مطلب سوم - بررسي ادله جواز اقامه نماز جمعه در غيبت
پاورقي
[1] رسائل سيد مرتضي، ج 1، ص 272.
[2] سرائر، ص 66.
[3] المنتهي، ص 336.
[4] جامع المقاصد، ج 2، ص 370.
[5] النهايه، ص 302.
[6] الكافي في الفقه، ص 151.
[7] الذكري، ص 231.
[8] الخلاف، ج 1، ص 144، مسئله ي 43 نماز جمعه.
[9] المعتبر، ج 2، ص 297.
[10] التذكرة، ج 1، ص 145.
[11] جامع المقاصد، ج 2، ص 9 و 368.